Những tiêu chuẩn để xuất bản các lá thư
Anna COSTA 81 và Piera CAVAGLIÁ
Việc xuất bản các lá thư của Thánh nữ Maria Domenica Mazzarello
Việc thu tập lần đầu tiên của các lá thư bắt nguồn từ khoảng năm 1911, khi tiến hành dự án phong thánh cho Nữ tu Maria Domenica Mazzarello. Đây không phải là một công việc dễ dàng nếu ta nghĩ đến rằng nhiều lá thư trong tập thư tín đã phải vượt trùng dương để đến tay các vị truyền giáo tiên phong, đã khởi hành tới Uruguay năm 1877, và tiếp đó tới Argentina rồi tận vùng Patagonia xa xôi. Các lá thư khác đã được cá nhân các FMA lưu giữ. Chúng được giữ riêng tư hoặc nằm trong các công hàm của những cộng đoàn thành lập đầu tiên, hay trong Công hàm của Hội dòng Sa-lê-diêng.
Trong dịp phong thánh, đã có 34 lá thư được thu tập lại, tất cả đều được viết cho các nữ tu FMA. Các lá thư này đã gửi lên Tòa Tổng Giám Mục Acqui vì sự cần thiết chính đáng để các nhà thần học của ban kiểm duyệt xác thực theo quan điểm luật pháp trên những bản văn viết của Đầy tớ Chúa. Một vị trong họ ân cần ghi nhận rằng ngang qua các lá thư, Mẹ đã thoáng cho thấy sự “quan tâm đặc biệt” đến việc đào luyện các chị em, sự khiêm nhường đã hướng dẫn Mẹ xa tránh mọi hình thức xu nịnh, đồng thời tình yêu lớn dành cho Chúa Giê-su đã tạo nên mục đích duy nhất của cuộc đời Mẹ.82
Năm 1932, cha Maccono Ferdinando SDB, phó cáo thỉnh viên [người đệ trình lên cấp trên cho việc phong thánh một người khác] cho việc phong thánh và là người viết sử chính thức của Mẹ Maria Domenica Mazzarello, đã cho xuất bản 15 lá thư của Mẹ sau khi chọn lựa “trong số những lá thư hay hơn cả mà chúng ta có được”,83 như ngài viết. Theo phán đoán của ngài thì đây là những lá thư ý nghĩa hơn cả để giúp các nữ tu FMA biết rõ hơn “tinh thần” của Mẹ và khích lệ họ dõi theo những gương sáng trong cuộc sống của Mẹ.
Cha Maccono đã cho xuất bản tập thư với một vài sửa chữa về chính tả và văn phạm, và trong khi sửa 5 lá thư đầu tiên, ngài đã cho vào những ghi chú mang tính lịch sử và Kinh Thánh.84 Ý định của ngài là cho biết các đối tượng của những lá thư,85 đưa ra đối chiếu những lời khuyên và đề xuất đơn sơ của Mẹ với các trích dẫn Thánh Kinh.
Năm 1935, ba lá thư khác được đưa vào trong bản in của tiến trình phong thánh. Có lẽ chúng đã được tìm thấy trong thời kỳ đó, hoặc ngài muốn trình bày một dạng thư khác mà Đầy Tớ Chúa gởi cho những người đời. Quả vậy, đó là những bản viết được gởi cho gia đình Bosco.86
Trong khi duyệt lại tiểu sử của Á thánh Maria Domenica Mazzarello do Maccono biên soạn vào những năm 1940, những lá thư khác cũng đã được tìm thấy và được sao chép lại để có thể xuất bản trong lần ấn hành kế tiếp. Vào năm 1960, khoảng 10 năm sau khi sử gia Maccono từ trần thì ấn bản này được xuất bản. Trong đó, những lá thư do cha Maccono chuẩn bị đều được xuất bản, tuy nhiên, những lá thư trong nội dung của bản tiểu sử chỉ đảm nhận tính cách minh họa thuần túy chứ không như nguồn chính yếu để soạn thảo bản văn. Thực tế, phần lớn tiểu sử được xây dựng dựa trên những chất liệu có sẵn của dự án phong thánh.
Trong dịp Bách chu niên đệ I kỷ niệm thành lập Hội Dòng FMA (1972) và việc xuất bản Hồi Sử của Dòng, một số lá thư khác cũng đã được tìm thấy trong Công hàm Trung Ương SDB, trong đó Mẹ viết thư gửi cho Don Bosco, cha Cagliero và các SDB khác. Do vậy, đây đã là thời điểm thuận tiện để kết thúc cho việc nghiên cứu tất cả thư của Thánh Nữ và cho việc ấn hành đầy đủ tập thư tín. Việc thu góp thành công và nữ tu Maria Esther Posada đã xuất bản trọn tập thư tín của Mẹ Mazzarello năm 1975, với lời tựa của Đức Hồng Y Gabriel-Maria Garrone và lời giới thiệu của vị trách nhiệm biên tập.87
Những ấn bản này đã sớm tiêu thụ hết, 5 năm sau, đợt in lần thứ hai được thực hiện. Ấn bản lần này có những canh tân và được phong phú hơn nhờ phần giới thiệu rộng lớn mang tính lịch sử-thiêng liêng.88 Thực chất thì các bản văn và những ghi chú đã không thay đổi. Chỉ có một vài chỉnh sửa nhẹ nhàng xuất phát từ việc chú giải chính xác hơn của các bản viết tay.
Trong những năm cuối này, việc xuất bản những lá thư được khơi hứng từ một số đóng góp mang tính sư phạm, tâm lý và thần học - thiêng liêng về nhân cách và về tinh thần của thánh nữ Maria Domenica Mazzarello. Khác với các bản tiểu sử đã được viết khác, bản tiểu sử do Domenico Agasso viết đã kín múc nhiều chất liệu từ tập thư của thánh nữ, và rút tỉa được không chỉ linh hứng nền tảng gợi hứng cho tựa đề cuốn sách, nhưng nhất là những giải thích hữu dụng về diện mạo và lối đào luyện của Mẹ Mazzarello.89 Đào sâu những lời sâu xa và đơn sơ của Thánh nữ, tác giả cho phép độc giả dễ dàng gặp gỡ một nhân vị sống động, giàu những giá trị sống và khôn ngoan trong thực hành. Việc đề cập đến các lá thư không chỉ mang tính minh họa, nhưng được nói đến trong toàn bộ tiểu sử, đem lại tính chân thực và khả tín cho độc giả.
Như thế, theo dòng thời gian, tập thư tín của thánh nữ ngày càng trở nên nguồn chính yếu để giúp người đọc tiếp cận với diện mạo và đường lối huấn luyện của Maria Mazzarello.90 Do đó, vào năm 1994, người ta đã nhận ra nhu cầu phải cống hiến một sự xuất bản rộng rãi bản thư tín mà cho tới nay vẫn chỉ ưu tiên cho môi trường của các FMA.91 Khoảng 10 năm sau, tức năm 2004, bản thư tín đã được tái bản, trong đó có sự đóng góp của Cha Anselm Grun - dòng Biển Đức, ngoài ra còn có hai bài viết mới do nữ tu Maria Esther Posada đặc trách.
Việc công khai một số tiêu chuẩn cho việc ấn hành đã trình bày trong lần xuất bản thứ ba, giúp độc giả tiếp nhận nội dung sứ điệp hàm chứa trong những mảng lịch sử, linh đạo và cuộc đời quý báu này cách dễ dàng hơn.
Số lượng và loại hình của các lá thư
Chắc chắn tập thư tín gồm 68 lá thư của thánh nữ Maria Domenica Mazzarello chỉ là một phần nhỏ trong số những gì Mẹ đã viết. Vai trò Bề trên Tổng quyền Hội Dòng FMA đã tạo nơi Mẹ những mối tương quan đan xen với những con người. Chẳng hạn, với giáo quyền và chính quyền dân sự, với Đấng Sáng lập Dòng và các Bề trên Sa-lê-diêng, với các chị em từ Mornese rồi tới Nizza Monferrato đã từng năm khởi hành đến các cơ sở mới, với các học sinh hay Cựu Học Viên của lưu xá, các phụ huynh của chúng, các vị ân nhân của nhà và với những người quan tâm tới Hội Dòng vừa khai sinh do thánh Gioan Bosco thành lập.
So với các xuất bản trước đây, xuất bản lần thứ ba thêm một lá thư Mẹ gửi cho bác sĩ Paolo Parodi ở Lerma, tìm thấy năm 1972 do người con gái của bác sĩ là bà giáo Caterina Parodi đã trao cho Công hàm FMA. Tuy nhiên, số lượng của các thư vẫn không hề thay đổi, bởi vì lá thư đề ngày 22.12.1879 chỉ là những lời chúc Giáng Sinh của các khấn sinh gửi cho Don Bosco, nên được loại ra. Hơn nữa, đó là một thư mang
tính tập thể không có chữ ký của ai.92 Vào những dịp khác, các nữ tu FMA thuộc một số cộng đoàn cũng thường gửi cho Don Bosco hay cho các Bề trên SDB những lời chúc mừng của họ. Bởi thế, những lá thư ấy không thể cho là của Mẹ Mazzarello được. Vì những thay đổi này mà việc đánh số các lá thư đã phải thay đổi ngay ở 33 lá thư đầu. Từ số này trở đi, con số ghi ở các lá thư trùng với các số của lần xuất bản thứ II của tập thư tín.
Về phong cách viết, trong các lá thư ta tìm thấy một lối viết thân tình, tâm sự, không công khai cũng không ngẫu nhiên. Mẹ Mazzarello liên lạc với các chị em, đôi khi thông báo cho Don Bosco hay cho các Bề trên Sa-lê-diêng những tin tức của các cộng đoàn tiên khởi hoặc bày tỏ những lời cầu chúc với những người mà Mẹ quen biết và kính phục.
Các bản viết và tiêu chuẩn nghiên cứu
Mỗi lá thư đều được đánh thứ tự theo trình tự tăng dần của ngày tháng khi viết, kèm theo tên của người nhận cùng với vai trò hay trách vụ họ đảm nhận (linh hướng, Giám đốc, thầy thuốc, nữ tu hay tập sinh, vị truyền giáo...)
Một hàng ghi chú vắn tắt chỉ rõ đề tài hay các mục đích chính của lá thư nhằm giúp cho việc đọc thư được dễ dàng hơn. Mỗi lá thư đều tuân theo sự chỉ định của Công hàm, có thể tìm thấy trong văn bản,93 một sự xác định nếu thư ấy là tự viết hay nhờ người viết và con số của trang viết tay. Chỉ có ba lá thư là không thể tìm thấy bản chính, nhưng được dựa vào các bản đánh máy,94 có một trường hợp duy nhất là sao chép lại từ bản in.95
Việc biên tập đã được thực hiện qua những đối chiếu tỉ mỉ với các bản chép tay nguyên thủy nhằm mục đích cống hiến việc sao chép trung thực nhất. Vì vậy, các bản văn được biên soạn lại đúng như bản gốc, kể cả dấu chấm phẩy, cách sử dụng chữ viết hoa dù không luôn đúng qui cách, có những câu văn thiếu mạch lạc, đôi chỗ văn phạm không chính xác hoặc dùng theo thổ ngữ. Để có sự rõ ràng hơn, chúng tôi phải giải thích những chữ viết tắt và đưa vào một vài sửa chữa, nhất là chỗ nào sai văn phạm, thiếu một từ hay một đại danh từ có thể gây khó chịu cho độc giả hoặc làm cho nội dung trở nên khó hiểu, thiếu chính xác. Những can thiệp ít ỏi của những người biên soạn được ghi vào giữa những ngoặc vuông [ ]. Các dấu chấm chỉ được điều chỉnh khi thấy là cần thiết cho việc hiểu nội dung được chính xác.
Chúng ta cần nhớ rằng, Maria Mazzarello là một thiếu nữ sinh trưởng tại “miền quê nghèo nàn và không có trường học”96 và chỉ học viết khi lên 35 tuổi. Từ đây ta hiểu được tại sao Mẹ hay sử dụng thổ ngữ miền Piemonte, điều dễ hiểu đối với một người ít sử dụng tiếng Ý trong đời thường của họ, vì thế, khi viết nhiều và viết vội thì không dễ gì để tìm ra những câu tiếng Ý phù hợp. Trong trường hợp của chúng ta, cũng nên làm rõ là không cần thiết phải quá quan tâm đến một hệ thống những thay đổi để xứng tầm với việc xuất bản có phê bình của loại thư tín, bởi chúng ta chưa sẵn sàng cho việc ấn hành dứt khoát những lá thư, như đã nhận được từ những người được nhận những lá thư ấy.
Cũng không thấy cần phải mô tả lại mỗi lần về tình trạng của bản viết, tức là loại giấy đã sử dụng, hình thức, màu mực, v.v... Thực vậy, tất cả các lá thư đều được viết trên loại giấy bình thường không có con dấu, thường là giấy trắng, chỉ ít trường hợp bằng giấy màu xanh da trời. Đối với những thư gửi cho cha Cagliero, Mẹ Mazzarello sử dụng dạng giấy khổ lớn trang trọng, còn tất cả những thư khác đều được viết trên những giấy bình thường dạng đơn hoặc tờ đôi.
Giấy viết có hình nhà Mornese hiếm khi được sử dụng. Loại giấy này có in ở đầu trang, trên cao phía trái, hình Đức Mẹ Phù Hộ với chữ viết sắp theo hình móng ngựa từ trái sang phải chữ: “Dòng Con Đức Mẹ Phù Hộ”.97
Trong bản in hiện hành, chúng tôi đã bổ sung nhiều chú thích nhằm làm sáng tỏ loại lịch sử, tiểu sử 98 hoặc về nội dung khi cần thiết. Đối với những ghi chú mang tính lịch sử, chúng tôi đã sử dụng những hồ sơ ghi chép của Hội dòng FMA, Hồi sử, tài liệu từ các công hàm liên quan tới những con người và các tổ chức giáo dục.
Những người nhận thư
Phần đa các trường hợp người nhận thư là các người thuộc Hội Dòng FMA hay Hội dòng Sa-lê-diêng. Chỉ có một số ít là những người đời.
Tổng cộng có 43 lá thư gửi cho các FMA gồm các Bề trên, các nữ tu, tập sinh, trong đó có 25 lá gửi cho các vị truyền giáo khởi hành đi Uruguay và Argentina. Một vài lá thư mặc dù đề gửi riêng cho một chị, nhưng thường được viết cho tập thể hoặc nhiều thư trong khi đang nói về cả cộng đoàn thì sau đó lại viết cho từng cá nhân trong cộng đoàn.
Các thư gửi cho các Sa-lê-diêng là 15 thư, được phân phối như sau: 2 thư gửi cho Don Bosco, 6 thư cho cha Cagliero và 7 thư gửi cho các SDB khác. Một thư duy nhất gửi đến một linh mục triều, còn 9 thư khác viết cho những người đời.
Từ một so sánh tổng thể giữa các ấn bản, ta nhận được từ lần xuất bản thứ ba tập thư tín của Thánh nữ Maria Mazzarello có hai trường hợp mà người ta có thể đoán ra người nhận thư, mà Mẹ ngỏ lời với lời chào “Cha rất đáng kính”. Lá thư 14, thay vì Don Bosco thì thấy đề gửi cho Giám đốc địa phương và lá thư số 8 thì người nhận lại là cha Costamagna thay vì cha Lemoyne, như sẽ được xác nhận trong các ghi chú liên quan. Trong lá thư cuối cùng cũng cần được điều chỉnh về ngày tháng theo đã đề trong bản viết tay nguyên thủy.
Văn phong và cấu trúc của các thư
Văn phong trong các lá thư là dạng viết của người đối thoại cách thân tình, thậm chí tâm giao, nên không bận tâm gì đến cú pháp, ngôn từ. Chỉ khi viết cho các Đấng bản quyền để chúc mừng Sinh nhật hay Lễ Bổn mạng thì ta ghi nhận nơi người viết một nỗ lực lớn để trau chuốt về lối viết. Trong phần lớn các trường hợp là các diễn tả như thể văn nói, nên thấy ngay được kiểu nói chuyện của lối đàm đạo hàng ngày, chẳng hạn những từ lặp lại, các lỗi văn phạm, không thích đáng trong ưng thuận, những tư tưởng bỏ lửng là do sự bộc phát mà cuộc nói chuyện mở ra, nhưng tư tưởng thì mau lẹ mà “bàn tay vụng về và khó bảo” của Mẹ, người mới học viết vào tuổi trưởng thành không theo kịp.
Cấu trúc của các lá thư rất đơn sơ. Sau lời chào quen thuộc đã được kín múc từ những tập quán của các tu viện và được sử dụng trong Tu Hội, là tên, địa chỉ lá thư, ngày tháng và phần thân của thư. Khi gửi cho các FMA, trước hết Mẹ đưa tin tức của cộng thể ở Mornese hay ở Nizza Monferrato, nơi Mẹ ở hoặc của các nhà khác mà Mẹ đã đi kinh lý. Nói chung, Mẹ đến với những người con của mình bằng những nhắc nhở nhẹ nhàng nhưng thích đáng, nhất là mang tính cách tu đức-đào luyện.
Phần kết gọn gàng, rõ và chính yếu. Phần đa các trường hợp, chữ ký là tự viết và kèm theo những diễn tả ý nghĩa, làm nổi bật tình cảm sâu xa của Mẹ dành cho những người con hay sự ưu biệt mà Mẹ muốn biểu lộ với Don Bosco hay với các Bề trên khác.
Những chỉ dẫn
Để việc đánh giá tập thư tín có kết quả hơn, xin có vài chỉ dẫn.
Trước hết là kiểu theo trình tự thời gian và sự trình bày các thư được sắp xếp theo từng năm. Như có thể ghi nhận, lúc đó thường xuyên có những thành lập các cộng đoàn khác nhau, tại nước Ý cũng như tại nước ngoài. Mẹ đã dùng thư tín để có thể chạm đến các con cái trong cánh đồng làm việc của họ, làm cho họ cảm thấy sự hiện diện của Mẹ trong những lao nhọc của họ, đồng thời khích lệ các chị em dứt khoát trong nỗ lực đạt tới sự thánh thiện.
Sự chỉ dẫn về tên của những con người và những địa điểm cho phép tìm lại cách dễ dàng hơn về số người và địa điểm được Mẹ Mazzarello nhắc tới trong các lá thư, nhằm mục đích bổ sung lẫn nhau về những dữ kiện, và nhắm đến một sự tái thiết gần hơn của bối cảnh, mà trong đó các lá thư đã được ấn hành.
Tiếp đến là hướng dẫn theo mẫu tự tên của các FMA được nêu danh trong tập thư tín, với những dữ liệu của tiểu sử tìm thấy trong sổ sách Ghi chép hàng năm của Hội dòng.
Mỗi lá thư tựa như một chân trời mênh mông, không chỉ rộng mở trên đời sống của Maria Mazzarello, mà còn trên các cộng đoàn FMA tiên khởi dấn thân trong một phạm vi hoạt động nguyên thủy khá chật hẹp, nhưng họ được tiền định để bành trướng tới các ranh giới xa tận cùng thế giới. Khắp nơi, bao lá đơn về giáo dục, về văn minh, về đức tin, về việc thăng tiến toàn diện con người vẫn tiếp tục được gởi về.
Chú thích
81 FMA, Chuyên viên quản lý thư viện và là Công hàm viên.
82 x. SACRA RITUUM CONGREGATIONE, Roma, Tip. Guerra et Mirri 1925,3.
83 x. MACCONO Ferdinando, Quindici lettere di sr. Maria Domenica Mazzarello con le note,
Torino, Scuola tip. Privata FMA 1932,3
84 Thư gửi cho Sr. Giovanna Borgna (1.01.1879), cho Sr. Giuseppina Pacotto (05.1879) và 3 lá thư khác gửi cho Sr. Angela Vallese (9.04.1879; 22.07.1879; 11.09.1879).
85 Vào thời đó, Maccono đã quan tâm tới việc xuất bản những Nét tiểu sử của các FMA tiên khởi qua đời vào những thập niên đầu của Tu Hội.
86 x. Tres espistulae a Serva Dei scriptae (hai gửi cho Francesco Bosco và một gửi cho Maria Bosco)
87 x. POSADA Maria Esther, Lettere di S. Maria Domenica Mazzarello vị Đồng sáng lập Hội Dòng FMA, Milano, Ancora 1975, 11-34.
88 x. POSADA Maria Esther, Lettere di S. Maria Domenica Mazzarello vị Đồng sáng lập Hội Dòng FMA, Roma, Dòng FMA 19802, 15-48.
89 x. Thư mục về những lá thư của Thánh nữ Maria Domenica Mazzarello được xuất bản trong số này (tr. 245-246). Xin đối chiếu thêm một vài luận án cử nhân của Học viện Giáo hoàng, Phân khoa Khoa học – Giáo dục “Auxilium”.
90 x. AGASSO Domenico, Maria Mazzarello, Giới luật của niềm vui, Torino, SEI 1993
91 x. POSADA M. E. – COSTA A. – CAVAGLIA’ P., La sapienza della vita. Lettere di Maria Domenica Mazzarello, Torino, SEI 1994
92 x. T. 30 của lần xuất bản thứ II, Orme di vita, tracce di futuro. Fonti e testimonianze sulla prima comunità delle FMA (1870-1881), Roma, LAS 1996, 296-297.
93 Không xác định chỗ của công hàm các thư hiện nay người ta đang giai đoạn tái ổn định, và chưa quyết định vị trí chính xác của các lá thư.
94 x. các thư (T. 11, 14, 67), những lá thơ này đã kiểm chứng sự nguyên vẹn của bản văn trong Hồi sử đánh máy chữ của Hội dòng FMA.
95 x. T. 53 đã xuất bản trên Bollettino Salesien tháng 2.1881.
96 x. AGASSO, Maria Mazzarello VII.
97 x. T. 22
98 x. I Cenni biografici delle FMA do Hội dòng đặc trách và xuất bản định kỳ ngay từ năm 1917.
