CHƯƠNG 1: VIỆC SINH ĐỘNG - MỘT ĐỀ XUẤT GIỮA NHỮNG TRỰC GIÁC VÀ THÁCH ĐỐ

Kinh nghiệm giáo dục Salêdiêng, được hình thành trong dòng thời gian, luôn được soi sáng nhờ một số nguồn gợi hứng căn bản, có khả năng khơi mở những đề nghị nhân bản và loan báo Tin Mừng mang tính canh tân không ngừng. Kinh nghiệm này kín múc sức sống từ Hệ thống Giáo dục Dự phòng, vốn được nuôi dưỡng bởi ba nguồn năng lượng nền tảng: lý trí, tôn giáo và tình thương mến. Để dẫn nhập vào đề tài “Sinh động viên Salêdiêng trong nhóm trẻ”, thiết tưởng cần có một cái nhìn bao quát về toàn bộ hành trình quá khứ và hiện tại của truyền thống giáo dục này, hầu có thể nhận ra sự liên tục và nét canh tân của một kinh nghiệm có chiều sâu lịch sử. Việc tưởng nhớ và lượng giá kinh nghiệm quá khứ là điều thiết yếu để có thể tiến bước cách vững vàng và đối diện với những vấn đề mới mẻ đang đặt ra cho sứ mạng giáo dục hôm nay. Các Salêdiêng Don Bosco, các Nữ tu Con Đức Mẹ Phù Hộ (FMA), cùng với các cộng tác viên giáo dân, hiện diện giữa các bạn trẻ trong những môi trường mở ra cho mọi người, ngang qua sinh hoạt nhóm, cũng như qua các mối tương quan liên vị. Họ cũng dấn thân đến với người trẻ tại những không gian hội tụ mới và qua các phương tiện truyền thông xã hội. Đó là những người trẻ thuộc vùng ngoại vi, những người trẻ đang tìm kiếm, và cả những người trẻ đang dấn thân phục vụ. Để nâng đỡ cho sứ mạng này, Hội dòng đã thực hiện một hành trình độc đáo, được đánh dấu bởi những giai đoạn suy tư và những sáng kiến mang tính tiên phong. Tuy không dễ để tổng hợp tất cả những kinh nghiệm sinh động – vốn đa diện và trải dài từ truyền thống đến hiện tại –, nhưng có thể xác định một số trực giác giáo dục nền tảng và những chọn lựa phương pháp mang tính định hướng và đặc nét đoàn sủng. Những kinh nghiệm ấy đang cung cấp những chỉ dẫn quý giá để đối diện với các hình thức sinh động mới, đồng thời làm sáng tỏ các vấn đề cấp thiết trong các công cuộc giáo dục ngày nay.

1. CÁC TRỰC GIÁC1 GIÁO DỤC – MỤC VỤ NỀN TẢNG

Các trực giác giáo dục này là hoa trái của một nhận thức sâu sắc về thực tại của người trẻ hôm nay, được đón nhận trong ánh sáng đức tin và ơn gọi Salêdiêng. Chúng bén rễ sâu nơi hồng ân “lòng ưu ái đối với thanh thiếu niên”, một nét đặc trưng của căn tính và linh đạo của chúng ta. Chính các trực giác ấy đưa chúng ta cách tự nhiên vào trung tâm của một số yếu tố có liên hệ mật thiết với ơn cứu độ của người trẻ, và nhờ đó, giúp chúng ta hiểu người trẻ với một ánh sáng độc đáo và nguyên thủy.

Đây cũng là những trực giác truyền cảm hứng và nâng đỡ toàn bộ hành trình giáo dục, trong mọi môi trường và qua mọi hình thức đồng hành. Chúng ta sẽ cùng trình bày sáu trực giác nền tảng, khởi đầu với trực giác thứ nhất:

a. Tin tưởng nơi nhân vị-văn hóa

Trực giác đầu tiên là niềm tin tưởng sâu xa vào nhân vị, vào sức mạnh của điều thiện nơi mỗi người, cũng như vào tiến trình phát triển của nền văn hóa nhân loại trong lịch sử. Cội nguồn sâu xa nhất của sự tin tưởng này là đức tin: đó là tuyên xưng rằng, nhờ sự chết và phục sinh của Chúa Giêsu Kitô, Chúa Thánh Thần đang hoạt động trong con người và trong lịch sử, khơi dậy nơi đó khả năng đáp trả tích cực đối với kế hoạch cứu độ của Thiên Chúa, mặc dù trong lòng con người vẫn luôn tồn tại yếu đuối, tội lỗi và kinh nghiệm về sự chết.

Trước hết là tin tưởng nơi người trẻ: Dù hoàn cảnh sống của các em có phức tạp, mong manh hay bị tổn thương đến đâu, chúng ta xác tín rằng trong mỗi người trẻ luôn tiềm ẩn một nguồn năng lực, mà nếu được đánh thức và nuôi dưỡng, sẽ giúp họ tự xây dựng chính mình. Đó là kinh nghiệm giáo dục của Don Bosco, khởi sự từ lần thăm các nhà tù và được cô đọng trong xác tín mục vụ: “Trong mỗi người trẻ đều có một điểm mà sự thiện có thể đi vào.” Chính vì vậy, mọi tiến trình giáo dục Salêdiêng phải khởi đi từ việc đón nhận và phát huy những gì người trẻ mang trong lòng mình, với một thái độ kiên nhẫn, thông minh và đầy tin tưởng. Nhà giáo dục Salêdiêng tin vào: khả năng suy nghĩ hợp lý và trưởng thành của người trẻ;khát vọng thiêng liêng và sự mở lòng hướng về Thiên Chúa nơi các em; sự sẵn sàng và khả năng yêu thương trong tâm hồn người trẻ.
Kế đến là tin vào những giá trị văn hóa nhân loại: Giáo dục Salêdiêng không rơi vào cái nhìn tiêu cực hay chỉ trích cực đoan về xã hội, dù luôn giữ thái độ phê phán đối với những hình thức phi nhân tính, sự khai thác và hủy hoại con người, thiên nhiên và các dân tộc. Trái lại, linh đạo Salêdiêng nhận ra trong chính các thực tại văn hóa – dù đầy nghịch lý – những dấu chỉ của một sự tham dự sơ khởi vào Vương Quốc Thiên Chúa, đang âm thầm lớn lên trong lịch sử nhân loại. Đức tin Kitô giáo – được sống theo linh đạo Salêdiêng – mời gọi chúng ta tiếp nhận con người trong tính toàn vẹn của nó, thanh luyện, giải phóng và nâng đỡ họ phát triển trong khi chờ đợi sự hoàn tất nơi “trời mới, đất mới”. Như Don Bosco, chúng ta cùng với người trẻ tiến bước trong niềm hy vọng ấy.

b. Sức mạnh giải thoát của tình yêu giáo dục

Trực giác nền tảng thứ hai khẳng định rằng: “sức mạnh của điều thiện” nơi người trẻ chỉ có thể triển nở cách trọn vẹn nếu được nâng đỡ bởi một tình yêu giáo dục có khả năng giải phóng. Tự thân người trẻ – đặc biệt trong bối cảnh xã hội phức tạp và đa nguyên ngày nay – sẽ khó lòng khai mở các tiềm năng sâu xa bên trong mình, hoặc đạt đến những đỉnh cao của kinh nghiệm nhân bản và văn hóa đã được nhân loại tích lũy và trao truyền qua dòng lịch sử.

Chính sự hiện diện và đồng hành của các nhà giáo dục Salêdiêng, những người mang trong mình niềm đam mê giáo dục và một tình yêu chân thành đối với người trẻ, sẽ giúp các em cảm thấy được thúc đẩy để bộc lộ phần tốt đẹp nhất của mình. Qua những tương quan ấy, người trẻ có thể dần đón nhận và đồng hóa các giá trị văn hóa, nhân bản và tôn giáo mà các nhà giáo dục đã sống trước mặt các em.

Tình yêu giáo dục, vốn là trái tim của kinh nghiệm Salêdiêng – và được tái khám phá mạnh mẽ trong những năm gần đây – được biểu hiện qua hai hành động lớn:

Xây dựng các mối tương quan liên vị sâu sắc, được xây dựng trên sự tin tưởng, chia sẻ và đón nhận lẫn nhau. Chính những tương quan ấy là không gian cho người trẻ trở thành chính mình cách đích thực, đồng thời giúp người trẻ mở lòng ra để kiếm tìm Thiên Chúa, Đấng là Tình Yêu. Trong mối tương quan ấy, tình yêu của nhà giáo dục trở nên dấu chỉ hữu hình và là tiếng nói của tình yêu Thiên Chúa.
Dám đưa ra những đề nghị mạnh mẽ và hấp dẫn, giàu chất nhân bản và Tin Mừng, xoay quanh các giá trị chân – thiện – mỹ. Những đề nghị ấy không chỉ mời gọi người trẻ hướng đến việc “vá víu” hay tích lũy kiến thức, nhưng hướng dẫn họ xây dựng một cuộc sống có nền tảng, biết yêu sự thật và sống đẹp. Chính nhờ những trải nghiệm như thế, các năng lực hướng về sự thiện nơi người trẻ mới thực sự được triển nở, đón nhận ánh sáng đức tin và sinh hoa kết trái cho cá nhân cũng như cộng đoàn.

c. Giáo dục – Con đường của việc loan báo Tin Mừng

Trực giác thứ ba diễn tả một cách thế độc đáo để mở lòng người trẻ đón nhận đức tin, đó là xem nền giáo dục như con đường loan báo Tin Mừng. Đường hướng này đã trở thành di sản chung của linh đạo Salêdiêng: giáo dục ngang qua phúc âm hóa và phúc âm hóa qua giáo dục.

Không thể hiểu thấu hoạt động Salêdiêng nếu không xuất phát từ đức ái mục tử, vốn là động lực sống động của các Salêdiêng Don Bosco, các Nữ tu Con Đức Mẹ Phù Hộ (FMA), và các cộng tác viên của họ. Chính đức ái này thúc đẩy họ gặp gỡ người trẻ tại nơi chốn và trong tự do của các em, để từ đó phát sinh nơi họ một thao thức truyền giáo: loan báo Tin Mừng để người trẻ được tham dự vào Vương Quốc Thiên Chúa.

Hai lựa chọn lớn – giáo dục và loan báo Tin Mừng – không vận hành song song, mà tác động lẫn nhau và dần dần hội tụ thành một tiến trình đào luyện duy nhất, kết nối chặt chẽ nhân bản và đức tin.

Tiến trình giáo dục giúp người trẻ biết yêu mến cuộc sống qua những lựa chọn cá nhân có trách nhiệm, được xây dựng trên các giá trị nhân bản lớn lao. Khi tiến bước trong hành trình ấy, người trẻ dần nhận ra rằng cuộc sống nơi họ mang sẵn một khát vọng thiêng liêng và một câu hỏi về chiều kích tôn giáo.

Tiến trình loan báo Tin Mừng mời gọi người trẻ bước xa hơn nữa: đức tin được đề nghị như một lời đáp trả sâu xa nhất cho khát vọng sống viên mãn, như một lời mời gọi nhận biết Đức Giêsu là Chúa và là sự viên mãn của chính cuộc đời họ. Như thế, việc loan báo đức tin trở thành động lực để nhân bản hóa cuộc sống và thấm nhập mọi chiều kích phát triển toàn diện.

Theo linh đạo Salêdiêng, hai tiến trình này hòa quyện nên một hành trình đào luyện duy nhất: giáo dục mở ra cho tôn giáo và cho khả năng lắng nghe – đón nhận Tin Mừng; còn Tin Mừng thì gieo hạt giống vào kinh nghiệm nhân loại chín muồi, chuẩn bị cho đời sống thiêng liêng và giúp người trẻ tái khám phá khả năng thiết lập các dự phóng sống mới mỗi ngày.

d. Đời sống hằng ngày : trung tâm của đối thoại giáo dục và tôn giáo

Một trực giác nền tảng khác là lấy cuộc sống làm trung tâm của đối thoại giáo dục và thiêng liêng. Đây là cuộc sống hằng ngày, với tất cả những gì đời thường mang theo: các ước mơ, lo âu, hy vọng, dự phóng nhỏ bé, những lựa chọn và hành động cụ thể. Trực giác này nhấn mạnh đến việc trao ban cho người trẻ một tình yêu sâu xa đối với cuộc sống, được đặt nền tảng trên Tin Mừng mà các em được mời gọi đón nhận và để cho biến đổi chính mình nhờ Tin Mừng ấy.

Mọi hoạt động giáo dục đều xoay quanh cuộc sống. Tuy nhiên, người trẻ ngày nay vẫn thường rơi vào nguy cơ không tìm thấy câu trả lời cá nhân cho những vấn nạn căn bản như: “Tại sao phải sống?” và “Làm thế nào để cuộc sống có ý nghĩa?”.

Giáo dục Salêdiêng đảm nhận trách nhiệm đồng hành và giúp người trẻ tìm ra lời đáp cho chính họ. Các nhà giáo dục, qua sự hiện diện gần gũi và kiên trì giữa người trẻ, trở thành những người trợ giúp, giúp các em khám phá niềm đam mê sống, sống cách vui tươi và tự hiến cho tha nhân, với nền tảng là các giá trị Tin Mừng.

Lời của Don Bosco vẫn vang vọng nơi đây: “Cha muốn các con được vui vẻ… đến độ các con có thể nói: Chúng ta hãy phụng sự Chúa trong niềm vui.” “Cha muốn các con hạnh phúc – bây giờ và trong cõi đời đời.”

Đối thoại với cuộc sống hằng ngày giúp người trẻ ý thức rằng, giữa những nghèo nàn của đời thường và những giới hạn bao phủ toàn bộ cuộc sống, con người vẫn có khả năng sống xứng với phẩm giá của mình và tìm thấy hạnh phúc ngay trong chính đời sống ấy.

Đồng thời, đối thoại với cuộc sống còn mở ra một câu hỏi tôn giáo sâu xa: “Ai dựng nên tôi?”, “Thiên Chúa có yêu tôi không?” – và dần dần mở lòng người trẻ đón nhận Tin Mừng, cho đến khi họ quyết định yêu mến cuộc sống như Chúa Giêsu đã yêu mến và như bao thế hệ Kitô hữu đã sống điều đó. Quả thật, như lời Chúa Giêsu: “Thầy đến để cho chiên được sống và sống dồi dào” (Ga 10,10).

e. Người trẻ – chủ thể của tiến trình giáo dục

Trực giác thứ năm khẳng định một cách xác tín – dù đôi khi không thiếu những khó khăn và nghịch lý – rằng: người trẻ chính là chủ thể của tiến trình trưởng thành nhân bản và đức tin của chính mình.

Điều này không có nghĩa là buông bỏ trách nhiệm giáo dục, nhưng ngược lại, mời gọi nhà giáo dục Salêdiêng thức tỉnh nơi người trẻ một sự cộng tác tích cực, có phê phán và phù hợp với khả năng của các em trong tiến trình đào luyện.

Chúng ta tin rằng, dù hoàn cảnh nội tâm hay môi trường có bất lợi đến đâu, nơi người trẻ vẫn luôn tồn tại một “hạt giống tự do”. Nhà giáo dục được mời gọi không ngừng nại đến hạt giống ấy, và qua sự đồng hành kiên trì, giúp nó tăng trưởng đến sự tự lập trưởng thành và giàu giá trị.

Hạt giống tự do ấy chính là nơi Thần Khí của Chúa Phục Sinh đang thì thầm mời gọi người trẻ sống một cuộc sống có trách nhiệm và có ý nghĩa. Người trẻ không thể bị xem là đối tượng thụ động chỉ tiếp nhận mệnh lệnh hay các đề nghị; nhưng cũng không thể bị bỏ rơi. Họ được mời gọi trải nghiệm cuộc sống, hấp thụ và nội tâm hóa các giá trị văn hóa và đức tin như một hành trang thiết yếu cho hành trình đời mình.

Về phần mình, nhà giáo dục dấn thân khám phá, tôn trọng và phát huy tính độc đáo nơi từng người trẻ, khuyến khích các năng khiếu và tiềm năng cá nhân. Sự trưởng thành chỉ diễn ra khi có sự cộng tác chủ động và ý thức giữa nhà giáo dục và người được giáo dục.

Thành quả tốt đẹp của tiến trình này chính là người trẻ có khả năng bước đi cách độc lập, biết chọn lựa có suy xét, xây dựng một phong cách sống ý nghĩa, và đạt đến những xác tín và hướng đi mà có khi chính nhà giáo dục cũng không thể ngờ tới – dù đã luôn hiện diện trong hành trình của họ.

f. Rộng mở cho tất cả người trẻ và cho từng người trẻ

Trực giác thứ sáu thể hiện một xác tín mục vụ mạnh mẽ: mọi người trẻ đều được mời gọi tham dự vào tiến trình giáo dục Salêdiêng, không loại trừ ai. Như Don Bosco đã nói: “Chỉ cần các con là người trẻ, là đã đủ lý do để cha hết lòng yêu thương các con.”

Sống theo phong cách Salêdiêng hôm nay chính là thể hiện một thái độ rộng mở và thiện cảm sâu xa đối với mọi người trẻ (HL SDB 25), để trở nên cho từng người trẻ một nơi chốn đón nhận, một sự hiện diện tích cực và chứng tá sống động (HL FMA 67).

Tình thân ái và tình bạn chân thành khiến người Salêdiêng trở thành điểm quy tụ cho mọi người, đặc biệt là cho những bạn trẻ nghèo, dễ bị tổn thương, bất ổn về tình cảm hoặc xã hội. Với những người này, người Salêdiêng sẵn sàng chia sẻ những bận tâm, đồng hành trong những thời khắc khó khăn, như một người bạn đáng tin cậy.

Sự rộng mở cho tất cả không đồng nghĩa với việc hạ thấp các mục tiêu giáo dục, nhưng là một lời mời gọi cấp thiết để trao ban cho từng người trẻ điều phù hợp nhất với họ – ngay lúc này, tại chính nơi họ đang sống – và mời gọi họ đáp lại bằng những cử chỉ phù hợp với khả năng của mình.

Mọi người trẻ sống trong môi trường Salêdiêng đều được tiếp cận với một đề nghị sống và linh đạo duy nhất. Dù đi cùng một hành trình, mỗi người trẻ sẽ được đồng hành qua các tiến trình giáo dục và đức tin khác nhau, phù hợp với đặc điểm cá nhân và nhóm thuộc về. Tính tiệm tiến và khác biệt ấy không làm tan vỡ tiến trình chung, mà ngược lại, thể hiện một lựa chọn mục vụ mạnh mẽ: phẩm chất hóa việc phục vụ của người Salêdiêng dành cho tất cả người trẻ.

2. CHỌN LỰA HOẠT ĐỘNG

Khi nói đến các chọn lựa hoạt động, chúng ta muốn ám chỉ đến những chọn lựa nền tảng về phương pháp giáo dục, gắn liền chặt chẽ với các trực giác đoàn sủng Salêdiêng – vốn nay đã trở thành gia sản chung, có thể áp dụng trong mọi bối cảnh nơi các SDB và FMA đang hiện diện và hoạt động.

Ngay cả trong những lãnh vực cụ thể của các chọn lựa này, việc đạt đến một cái nhìn toàn diện là điều không dễ dàng. Tuy nhiên, giữa những hoàn cảnh đa dạng và phức tạp, người ta có thể nhận ra một số hình thức lặp lại phổ quát, từ đó xác định được những điểm then chốt được mọi cộng đoàn giáo dục Salêdiêng cùng chia sẻ.

a. Sống tinh thần tiếp đón

Hệ thống Dự phòng chính là khoa sư phạm của sự tiếp đón vô điều kiện và nhưng không. Từ một trực giác lý thuyết ban đầu, sư phạm tiếp đón này đã được hiện thực hóa thành một phong cách giáo dục cụ thể với người trẻ, khi hội đủ một số điều kiện sau:

Kiến tạo bầu khí tương quan liên vị thấm đẫm tình bạn, giữa người trẻ với nhau và giữa các nhà giáo dục với người trẻ. Bầu khí này được nuôi dưỡng bởi sự tin tưởng lẫn nhau, khả năng cởi mở, đối thoại và chia sẻ chân thành.
Đón nhận người trẻ trong chính thực trạng của các em, không thông qua những “bộ lọc loại trừ” hoặc những tiêu chuẩn quá khắt khe vốn có nguy cơ loại trừ các em khỏi môi trường giáo dục Salêdiêng. Dĩ nhiên, vẫn cần có một vài tiêu chí tối thiểu để bảo đảm phẩm chất môi trường giáo dục, nhưng các tiêu chí ấy không được làm lu mờ tinh thần đón nhận phổ quát vốn là linh hồn của đoàn sủng. Trong môi trường ấy, người trẻ cảm thấy như ở nhà, không bị đòi hỏi những điều kiện vượt quá khả năng, cũng không bị đánh giá hay loại trừ.
Làm sao các nhu cầu và tiềm năng nội tâm của người trẻ – các ước mơ, bận tâm, đề xuất và mong chờ – gặp gỡ các giá trị của truyền thống giáo dục và đức tin. Chính sự gặp gỡ này là nền tảng cho những chọn lựa ý nghĩa của người trẻ về đời sống cá nhân và cộng đồng. Như vậy, sự tiếp đón không có nghĩa là im lặng hay thiếu định hướng, mà là một hành vi can đảm và sáng tạo: mở ra không gian đối thoại đích thực giữa thế giới người trẻ và gia sản văn hóa – tôn giáo.

b. Kiến tạo môi trường theo mô hình “Nguyện xá”

Từ “nguyện xá” không chỉ mang nghĩa cơ chế tổ chức, mà sâu xa hơn, nó diễn tả một biểu tượng – một “hình ảnh sống động” – của một môi trường giáo dục Salêdiêng. Trong chọn lựa này, có thể xác định một số điểm then chốt:

đề xuất các hoạt động đa dạng, nhằm đáp ứng các mối quan tâm khác nhau của người trẻ. Tuy nhiên, đây không phải là chủ nghĩa “duy hoạt động”, mà là chọn lựa một phương pháp giáo dục chủ động, trong đó người trẻ được mời gọi: trải nghiệm thực tế, trở thành nhân vật chính trong hành động, khám phá và tái diễn đạt sáng kiến trong môi trường linh hoạt và luôn thay đổi. Các hoạt động ấy chính là nơi gặp gỡ giữa ước vọng của người trẻ và các đề nghị nhân bản và đức tin của nhà giáo dục. Vì thế, việc tổ chức hoạt động luôn mang chiều kích giáo dục sâu xa, mời gọi người trẻ bước vào một tiến trình khám phá và nội tâm hóa các giá trị cách sinh động.
Giúp người trẻ đạt đến “kinh nghiệm sống chín muồi”: nghĩa là, không chỉ trải nghiệm đơn lẻ, nhưng tiến đến việc chọn lựa và sống một lối sống được bén rễ trong truyền thống, đồng thời cũng được tái diễn giải dưới ánh sáng đức tin và những đòi hỏi tích cực của thế giới hôm nay. Điều này đòi hỏi: hành động và suy tư, cảm nhận và lý giải, vận dụng lý trí và con tim để hình thành các sáng kiến và hoạt động mới, trong ánh sáng của kinh nghiệm bản thân và những chân trời đang được mở ra.
Kết nối các trải nghiệm vào trong sự thuộc về ngày càng sâu sắc với môi trường giáo dục. Nếu các hoạt động không dẫn đến sự gắn bó thực sự với môi trường, thì chúng trở nên tiêu hao năng lượng một cách vô ích. Do đó, người Salêdiêng phải chú tâm đến sức mạnh của môi trường như một đề nghị giáo dục tổng thể – không chỉ là nơi chốn sinh hoạt, mà là một “bầu khí sống” có khả năng hợp nhất mọi trải nghiệm, chuyển hóa chúng thành điều kiện cho việc đón nhận các giá trị. Môi trường ấy là không gian của tự do, của tình liên đới, của sự hiện diện tích cực, nơi người trẻ được khơi dậy vai trò chủ thể trong chính hành trình giáo dục của mình. Khi hội đủ các yếu tố ấy, mỗi cộng đoàn giáo dục Salêdiêng có thể trở thành một hình ảnh sống động của Nguyện xá – một nơi chốn của sự sống, sự hy vọng và sự đồng hành.

c. Ở với các bạn trẻ

Đây là nguyên tắc nền tảng của hộ trực Salêdiêng: sự hiện diện giáo dục sống động, trong đó người hộ trực cũng là nhà giáo dục. Họ sống sứ mạng của mình qua sự hiện diện đầy nhiệt huyết và chia sẻ đời sống hằng ngày với các bạn trẻ, đồng thời trở nên nguồn gợi hứng nhân bản và tôn giáo cho các em, vượt xa khung giờ học chính quy.

Xác tín căn bản vẫn là: cuộc sống của người trẻ sẽ phát huy được toàn bộ tiềm năng tích cực của nó khi được nuôi dưỡng bởi sự hiện diện tích cực và liên lỉ của nhà giáo dục, một sự hiện diện không chỉ quan tâm đến việc “tránh điều dữ”, mà còn chủ động trao ban các yếu tố giúp trưởng thành, ngăn ngừa nguy cơ trượt dài vào các hoàn cảnh tiêu cực, và không ngừng mở ra những chân trời nhân bản – Kitô giáo cho các bạn trẻ.

Sự chọn lựa sống cùng người trẻ được cụ thể hóa qua một số điểm then chốt:

Người trẻ và người lớn cùng chia sẻ một hành trình giáo dục, trong đó cả hai đều học hỏi và làm phong phú cho nhau, từ những khác biệt cá nhân và chuyên môn của mỗi người. Mỗi người vừa là “người học”, vừa là “người dạy”.
Nhà giáo dục ý thức rõ vai trò của mình trong việc thông truyền các giá trị – xã hội và Giáo Thánh – những gì đã được chắt lọc qua dòng lịch sử, đồng thời biết phân định giữa điều có giá trị bền vững và điều mang tính giai đoạn. Nhà giáo dục biết kết hợp các giá trị ấy với trực giác sâu xa mà người trẻ mang nơi mình, tạo nên một cuộc gặp gỡ giữa các thế hệ.
Chính đời sống chung hằng ngày là nơi giáo dục. Người Salêdiêng không “sống rồi mới giáo dục”, nhưng giáo dục từ chính việc sống với người trẻ, được thấm nhuần bởi tình yêu sự sống và đam mê truyền giáo. Ở với người trẻ không bao giờ là lãng phí thời gian, nhưng là một hình thức truyền đạt giá trị trực tiếp, sinh động, đầy hiệu quả, vượt xa lời nói. Điều này đòi hỏi trao hiến toàn diện – thể lý, tâm lý và thiêng liêng – cùng với một tinh thần dấn thân kiên vững nơi nhà giáo dục.

d. Cổ xúy kinh nghiệm nhóm

Khởi đi từ xác tín rằng việc giáo dục theo hệ thống Dự phòng không thể thiếu kinh nghiệm nhóm, người Salêdiêng kiên quyết chọn lựa hình thức nhóm như là hình thức ưu tiên và không thể thay thế trong hành động giáo dục. Nhóm chính là môi trường hội tụ những điều kiện lý tưởng để người trẻ tăng trưởng toàn diện.

Nhóm là trung gian nhân bản giữa đám đông và cá nhân: giữa khối người vô danh và tình trạng cô đơn nội tâm, nhóm tạo nên không gian cụ thể giúp người trẻ hiện diện cách cá vị và được đón nhận như chính mình.
Nhóm giúp người trẻ dễ dàng khám phá căn tính của mình, học cách chấp nhận sự khác biệt và sống hiệp thông.
Nhóm là “ghế thử luyện” của sự liên đới và đối thoại – nơi diễn ra những thách thức thật sự của tương quan con người, giúp người trẻ vượt qua xu hướng né tránh đối diện với thực tế và với người khác.
Nhóm là chiếc cầu nối cần thiết để đưa đến kinh nghiệm về Hội Thánh: nơi người trẻ được sống sự hiệp thông, được nuôi dưỡng đức tin, và nội tâm hóa Tin Mừng qua lời loan báo và hành vi cụ thể.
Nhóm là dấu chỉ của sức sống trong một cộng đoàn giáo dục rộng lớn hơn, nơi người trẻ được trao quyền làm nhân vật chính, hình thành giá trị bằng ngôn ngữ và mô thức văn hóa gần gũi với họ.
Đề nghị giáo dục về kinh nghiệm nhóm trong môi trường Salêdiêng mang một số đặc tính rõ nét:
Tính bộc phát của sự liên kết nhóm: đây không phải là điểm xuất phát, mà là thành quả của một hành trình. Trong các nhóm tự phát như thể thao, nghệ thuật, phục vụ hay đào sâu đức tin, sự quy tụ chỉ thật sự mang tính giáo dục khi vượt qua được hình thức, chủ nghĩa cá nhân và những mối tương quan chức năng.
Chấp nhận mọi quan tâm chính đáng của người trẻ như cơ hội giáo dục: bất cứ sở thích nào – thể thao, âm nhạc, du lịch, phục vụ, tìm hiểu đức tin – đều có thể trở thành tâm điểm quy tụ và cống hiến hành trình tăng trưởng.

Như thế, nhóm trở thành nơi người trẻ được đồng hành và được mời gọi sống cuộc đối thoại giữa thực tại và lời mời gọi Tin Mừng – giữa những gì họ đang là và những gì họ được kêu gọi trở thành.

e. Soạn thảo các tiến trình

Việc tăng trưởng nhân bản và Kitô hữu không thể chỉ được phó mặc cho những trải nghiệm hấp dẫn hoặc không khí sống động của môi trường. Cũng không thể giới hạn trong việc truyền đạt có hệ thống các nội dung giáo dục hay giáo lý, như thể có thể áp dụng cùng một chương trình cho mọi người và cho cả đời.

Mỗi tiến trình giáo dục cần được xây dựng trên thực tại cụ thể của người trẻ hôm nay, với các hoàn cảnh sống khác nhau, năng lực khác nhau, nhịp độ tăng trưởng khác nhau – nhưng luôn hướng về cùng một mục tiêu là sự trưởng thành toàn diện.

Do đó, cần phải:

Xác định các mục tiêu cấp thiết và khả thi, dựa trên thực tế cụ thể của người trẻ trong môi trường đang phục vụ.
Chọn lựa nội dung tiệm tiến, với phương pháp giúp người trẻ nội tâm hóa và sống chúng.
Tổ chức các kinh nghiệm giáo dục một cách linh hoạt và năng động, như là lời đáp trả cho các tình huống cụ thể của cuộc sống.
Hướng đến mục tiêu “trở nên Kitô hữu tốt và công dân lương thiện”, qua việc củng cố những giá trị, thái độ, và khả năng nền tảng.
Thường xuyên lượng giá – phân định, dựa trên kết quả có thể kiểm chứng, và điều chỉnh các đề xuất và can thiệp sao cho sát thực.

Tắt một lời, cần soạn thảo và làm sống động các tiến trình giáo dục. Dù chương trình có chu đáo đến đâu, người Salêdiêng vẫn luôn sẵn sàng “tái khởi hành”, làm mới mọi sự, để không một bạn trẻ nào bị bỏ lại phía sau – dù là người mới bước vào hành trình hay là người đang tìm đường trở lại.

3. VIỆC SINH ĐỘNG NHÓM

Chúng ta đã phác họa, tuy còn nhiều nét sơ lược và mang tính nhấn mạnh tức thời, những đặc điểm chính yếu của khoa sư phạm Salêdiêng đang được thực hành trong các môi trường giáo dục khác nhau. Tuy nhiên, việc kể lại các kinh nghiệm này không nhằm kết thúc ở đó. Chúng ta được mời gọi tiến xa hơn.

Chiều kích sâu xa hơn ấy có thể được gọi tên: việc sinh động nhóm. Chính thực tại của nhóm đưa chúng ta bước vào thế giới sống cụ thể của nhiều bạn trẻ – gồm hội viên nam nữ, các cộng sự viên giáo dân – và giúp chúng ta tập trung vào trọng tâm cốt lõi của khoa sư phạm Salêdiêng hôm qua và hôm nay.

Tuy nhiên, hạn từ “sinh động” gợi lên một chòm sao các ý nghĩa mới mẻ, không phải lúc nào cũng được hiểu đúng. Việc trình bày lại thực tại sinh động này không phải là chạy theo xu hướng, càng không phải là tái chế những nội dung cũ với ngôn ngữ mới, trong khi vẫn để cho bản chất của nó bị rơi vào tình trạng bất động và lặp lại.

Ngược lại, chính trong việc ý thức về hành trình đang diễn ra, về con đường hiện thực hóa hệ thống giáo dục Dự phòng, chúng ta đã đạt đến những sự thấu hiểu chưa từng có – những điều vượt xa khỏi những kinh nghiệm đã được sống và thực hành trước đây.

a. Một hành trình đang mở ra

Từ cuối thập niên 1970, cụm từ "hành trình" đã được sử dụng ngày càng nhiều để diễn tả một đòi hỏi có tính cấp bách, được cảm nhận sâu sắc từ phía các nhà giáo dục Salêdiêng. Từ đó, nó dần được đưa vào từ vựng chuyên ngành của đoàn sủng, và chính thức được khắc ghi trong các văn kiện hiến luật cũng như các tài liệu của Tổng tu nghị.

Trên phương diện nguyên tắc, việc sinh động đã không ngừng được đào sâu và chín muồi, qua các phân tích đa chiều về bản chất và chức năng của nó. Ngày nay, sinh động được xem là một trong ba trụ cột chính yếu đảm bảo cho việc thực hiện một mục vụ – giáo dục đích thực, đồng thời mời gọi chúng ta phải liên tục phân định kế hoạch giáo dục – mục vụ và hình thái của cộng thể giáo dục.

Việc nghiên cứu sâu về sinh động hóa trong lĩnh vực giáo dục cũng góp phần đánh thức và thúc đẩy các kinh nghiệm sống nhóm, vốn không tồn tại như một thực thể đối lập với các cơ chế phức tạp và tổ chức bài bản, nhưng như một động lực nội sinh, có khả năng bổ túc, chuyển hóa, và nhiều khi thay đổi hẳn cấu trúc của những cơ chế ấy.

Kinh nghiệm sống nhóm (associazionismo) nổi lên như một phương thức đáp ứng các đòi hỏi giáo dục mới, đặc biệt là nhu cầu nhân cách hóa và tham dự chủ động của người trẻ, vốn thường bị triệt tiêu bởi các hệ thống giáo dục mang tính hình thức hoặc quá tổ chức.

Từ bối cảnh đó, nhiều nhóm và hội đoàn đã phát sinh, độc lập hoặc liên kết dưới nhiều hình thức khác nhau. Chính các nhà Salêdiêng và các Con Đức Mẹ Phù Hộ đã đi vào kinh nghiệm này, thử nghiệm những hình thức mục vụ và giáo dục mới mẻ trong lòng đời sống nhóm. Họ không chỉ tự tái định hình bản thân trong chính sứ vụ ấy, mà còn thu hút và mời gọi người trẻ cùng cộng tác trong công cuộc phục vụ và giáo dục.

Nhiều văn kiện và bản văn đã được biên soạn nhằm tổng hợp các kinh nghiệm sống nhóm, tìm cách diễn tả linh đạo nhóm và thống nhất hóa các trực giác sư phạm, vốn đã được triển khai dưới nhiều hình thức khác nhau trong thực tế.

b. Đối diện với các thách đố mới

Nếu thuật ngữ “sinh động hóa” đã chứng tỏ khả năng diễn tả hành trình suy tư giáo dục trong những thập kỷ gần đây, thì chính nó cũng cho thấy tiềm năng tiếp nhận các thách đố do tiến trình biến đổi văn hóa đang tác động mạnh mẽ lên toàn thể nhân loại, và đưa ra các câu trả lời mà các thế hệ mới đang khẩn thiết yêu cầu, nhằm tiến tới sự trưởng thành toàn diện.

Sinh động viên không thể đứng ngoài trước các thách đố này. Họ cần phân định rõ, diễn đạt một cách chính xác, và sắp xếp chúng theo một trật tự mục vụ, để từ đó đưa ra những đề xuất gần gũi với thực tại và có khả năng dẫn đưa đến một lời đáp có tính thuyết phục và Tin Mừng. Trong tinh thần đó, chúng ta có thể xác định một số thách đố cơ bản như sau:

Đề xuất một hình ảnh nhân bản và Kitô giáo có sức định hướng: Ngày nay có nhiều hình ảnh về con người, thường mâu thuẫn với nhau và bị phân mảnh bởi các hệ quy chiếu xã hội – truyền thông – kinh tế – tôn giáo khác nhau. Trong bối cảnh ấy, nhà sinh động được mời gọi đồng hành với các bạn trẻ để giúp họ nhận diện rõ ràng và dấn thân xây dựng một hình ảnh nhân vị toàn vẹn, nền tảng cho việc trưởng thành như một con người và như một Kitô hữu. Đây là một thách đố không thể trì hoãn: làm sao nêu bật được một viễn tượng nhân bản–Kitô giáo đủ mạnh và sống động, qua đó có thể tiến hành công việc giáo dục, đồng thời làm rõ những mục tiêu mà ta đang hướng đến. Cần thiết phải tái đọc cách sâu xa gia sản văn hóa–Giáo hội, và nói lên được một cách xác tín: trở nên người và người Kitô hữu hôm nay nghĩa là gì? Nhóm và môi trường Salêdiêng, với đặc tính vừa huynh đệ vừa có sức thông truyền, chính là nơi các bạn trẻ học cách lắng nghe, chia sẻ, và cùng nhau phác họa nên hình ảnh con người họ mong muốn trở thành.
Kiến tạo sự thống nhất nội tâm giữa lý trí, tình cảm, đức tin và hành động. Chúng ta đang sống trong một xã hội bị phân mảnh, nơi các chiều kích khác nhau của đời sống (lý trí – cảm xúc – cá nhân – xã hội – tôn giáo) thường phát triển tách rời nhau, thậm chí xung đột. Người trẻ bị cuốn vào dòng xoáy ấy và đánh mất sự thống nhất nội tâm, khiến họ khó xác định ý nghĩa cuộc sống và trật tự các giá trị. Thách đố ở đây là giúp người trẻ học cách gắn kết lý trí với cảm xúc, tự do với trách nhiệm, đời sống cá nhân với cộng đoàn, và trên hết là mở ra một không gian cho chiều kích thiêng liêng chín chắn. Đó là điều kiện cần thiết để họ có thể lắng nghe và đón nhận lời mời gọi của đức tin. Tuy nhiên, sinh động viên không được trao cho họ một nền văn hóa “đóng hộp”, mà cần giúp họ trở thành những người sáng tạo văn hóa, người kiến tạo ý nghĩa, và người sản sinh ra các giá trị mới trong chính môi trường sống của mình.
Tái lập tiến trình chuyển giao văn hóa và giáo dục giữa các thế hệ. Chúng ta đang chứng kiến một cuộc khủng hoảng sâu rộng trong việc chuyển giao gia sản văn hóa, xã hội, và đức tin giữa các thế hệ. Gia đình, nhà trường và cộng đoàn đức tin – vốn là những không gian giáo dục truyền thống – đang chật vật để hoàn thành sứ mạng của mình. Thách đố đặt ra là làm sao tái cấu trúc các tiến trình chuyển giao, sao cho chúng trở nên hữu hiệu, ý nghĩa và có khả năng đánh động người trẻ hôm nay. Cần kiến tạo những không gian mới – như các nhóm, các môi trường sinh hoạt chung, thời gian rảnh, các hoạt động văn hóa và phụng vụ – như những “trường học cuộc sống”, nơi có thể lồng ghép việc chia sẻ gia sản truyền thống với việc đánh thức tiềm năng cá nhân nơi từng bạn trẻ. Việc sinh động không thay thế cho các định chế, nhưng được mời gọi làm đầy và liên kết các tiến trình giáo dục đó bằng sự hiện diện, sự tham gia, và khả năng đánh thức ý nghĩa nơi các hành vi hằng ngày.
Tái suy tư lời đề nghị đức tin trong một thế giới tục hóa. Chúng ta đang sống trong những môi trường chịu ảnh hưởng sâu đậm của chủ nghĩa tục hóa và vô thần thực hành. Đức tin không còn là một yếu tố hiển nhiên hay là nguồn định hướng của đời sống; thay vào đó, lý trí và ý chí cá nhân được nâng lên thành tiêu chuẩn tối hậu của giá trị và ý nghĩa. Thách đố đặt ra cho sinh động viên là phải tái suy tư cách công bố Tin Mừng, sao cho Tin Mừng trở thành lời đáp thực sự đánh động và mang tính cứu độ trong đời sống người trẻ. Không phải là một đề nghị xa lạ hay ép buộc, nhưng là một Tin Mừng sống động, có khả năng hòa vào các chờ đợi sâu xa nhất của con người hôm nay. Không thể nói về đức tin nếu thiếu đối thoại với kinh nghiệm sống. Không thể mời gọi người trẻ tin nếu ta không giúp họ nhận ra trong chính cuộc sống của mình những câu hỏi về ý nghĩa, đau khổ, sự chết, tự do và tình yêu – những câu hỏi mở ra cho họ khả năng gặp gỡ mầu nhiệm của Thiên Chúa.

Việc sinh động nhóm không chỉ là một kỹ thuật tổ chức, càng không phải là việc “thêm vào” cho một chương trình mục vụ vốn đã quá tải. Đúng hơn, đó là trái tim của sứ mạng Salêdiêng, là sự tái khám phá nguồn gốc đoàn sủng, và là phương thế thích hợp nhất để đối diện với các thách đố lớn của thời đại hôm nay – một cách có tính người, có tính Tin Mừng, và có khả năng truyền cảm hứng.

c. Vấn đề mà các nhóm trẻ Salêdiêng đặt ra cho việc sinh động

Những thách đố và những chỉ dẫn về hành trình giáo dục mà chúng ta đã trình bày không thể được thực hiện nếu không có sự tham gia sâu rộng của toàn thể cộng thể, cùng với các kế hoạch và sáng kiến mục vụ của họ. Do đó, việc sinh động là một trách nhiệm phức tạp, không thể cá nhân hóa, cũng không thể giản lược thành một loạt các hoạt động.

Người có nhiệm vụ sinh động các nhóm trong cộng thể cần ý thức rõ rằng: những thách đố hiện nay và tiến trình sinh động không chỉ là lý thuyết, nhưng là những thực tại mà họ liên tục phải đối diện, phân định và can đảm gánh vác.

Việc nhận diện các vấn đề này mở ra một suy tư cần thiết về dung mạo và sứ mạng của sinh động viên nhóm trẻ trong bối cảnh hôm nay.

Nhóm – nơi đào luyện hay chỉ là không gian giải trí?

Vấn đề đầu tiên đặt ra là: liệu đề nghị sống nhóm Salêdiêng có thực sự trở thành một hành trình đào luyện đích thực, đáp ứng được những thách đố của thời đại, hay chỉ dừng lại ở mức tổ chức những hoạt động sinh hoạt, thể thao, du lịch, hội thảo hay cầu nguyện?

Ngày nay có rất nhiều nhóm được hình thành trong các môi trường Salêdiêng. Nhưng có một câu hỏi lương tâm cần đặt ra: nhóm có đang thực sự là môi trường giáo dục? Hay chỉ đơn giản là một sản phẩm phục vụ nhu cầu tức thời, được “rao bán” tại phiên chợ văn hóa giới trẻ, vốn ngày càng bị thúc đẩy bởi giải trí, cảm xúc mạnh, hay hoạt động sự kiện?

Việc Sinh động, vì thế, không chỉ là tổ chức tốt một nhóm, mà phải đặt ra các điều kiện để nhóm đó thực hiện được một hành trình trưởng thành Kitô giáo rõ rệt, có tiến trình, có kế hoạch, có khả năng dẫn đưa người trẻ từ trải nghiệm đến dấn thân.

Vấn đề phương pháp: sinh động là nghệ thuật giáo dục

Vấn đề thứ hai liên quan đến phương pháp giáo dục được áp dụng trong các nhóm. Việc Sinh động không thể bị giản lược thành một kỹ thuật tổ chức, mà cần được hiểu như là một quan niệm sống, một linh đạo, một chân trời tôn giáo có khả năng tích hợp đức tin và đời sống. Tuy nhiên, không thể phủ nhận rằng những vấn đề về phương pháp vẫn luôn nổi lên: Sinh động như thế nào? Bằng chiến thuật hay bằng đồng trách nhiệm? Ai xác định các mục tiêu? Có nên để nhóm tự quyết định nội dung và lộ trình, hay phải có sự định hướng chắc chắn từ phía người sinh động?

Trong các môi trường giáo dục Salêdiêng, phương pháp luôn đi kèm với sự biện phân. Sinh động viên phải khơi dậy sự tham gia tích cực, nhưng đồng thời giữ vai trò hướng dẫn và gợi mở. Họ không nên đứng ngoài tiến trình, nhưng cũng không lấn át vai trò của nhóm bằng sự hiện diện quá mạnh mẽ hay kiểm soát. Cần tránh cả hai thái cực: hoặc rút lui vì sợ áp đặt, hoặc can thiệp thái quá khiến nhóm đánh mất chủ thể tính của mình.

Việc sinh động đích thực luôn dựa trên xác tín rằng người trẻ là tác nhân chính của hành trình đào luyện, và sinh động viên chính là người đồng hành, người thức tỉnh và người khơi mở.

Vấn đề về nội dung: Chuyển giao các giá trị

Một cạm bẫy thường gặp trong môi trường sinh động là giảm nhẹ chiều kích nội dung, đặc biệt là nội dung văn hóa và đức tin. Dưới con mắt nhiều người, “sinh động” có nghĩa là vui chơi, năng động, gần gũi, dễ mến... nhưng không có gì để nói về Tin Mừng hay chiều sâu nhân bản.

Trái lại, cũng có xu hướng khác: đó là đưa ra các đề nghị đức tin quá mạnh mẽ, gần như loại trừ, dẫn đến một sự “chọn lọc ngầm”: chỉ ai đã sẵn sàng thì mới được tiếp tục hành trình, còn những người khác thì bị loại trừ.

Cả hai thái độ này đều mâu thuẫn với tinh thần hệ thống giáo dục dự phòng. Giáo dục không loại trừ ai ngay từ điểm khởi đầu, cũng không đồng hóa mọi người theo một chuẩn mực thấp nhất. Thách đố đặt ra là: làm sao để đưa ra những nội dung có chiều sâu, vừa tôn trọng hành trình tự do của mỗi bạn trẻ, vừa mời gọi họ bước vào một tiến trình tăng trưởng thật sự?

4. Dung mạo của sinh động viên Salêdiêng

Cuối cùng, một vấn đề không thể bỏ qua là xác định dung mạo và trách nhiệm của sinh động viên nhóm trong linh đạo Salêdiêng. Làm sao để nhận diện được đâu là sinh động viên mang tinh thần Salêdiêng đích thực?

Họ không chỉ là người có kỹ năng tổ chức, cũng không đơn thuần là người “thân thiện” với người trẻ. Họ là người được nuôi dưỡng bởi đoàn sủng Don Bosco, người sống và thấm nhuần linh đạo của hệ thống giáo dục dự phòng, và từ đó thực hiện sứ mạng sinh động như một hành vi giáo dục–mục vụ sâu xa.

Việc nhận diện này không thể dựa vào cảm tính hay khuôn mẫu lý thuyết đơn lẻ, nhưng cần được hình thành trong sự gặp gỡ giữa suy tư giáo dục hiện đại và trực giác đoàn sủng, được hun đúc trong lịch sử và kinh nghiệm thiêng liêng của đại gia đình Salêdiêng.

KẾT LUẬN

Đối diện với bối cảnh văn hóa và tôn giáo đầy thách đố hôm nay, sinh động viên nhóm không chỉ cần xác tín vào sứ mạng của mình, mà còn phải không ngừng đào sâu ơn gọi ấy, qua việc kết hợp hài hòa giữa kỹ năng – linh đạo – sự hiện diện – và tính giáo dục của mỗi hành động. Trong thế giới người trẻ, sinh động hóa không chỉ là một vai trò. Đó là một sứ vụ, một hành trình đòi hỏi sự trưởng thành liên tục, để có thể trở thành người khơi dậy sự sống, đánh thức lương tâm, và mở lối cho niềm tin vào tương lai.

Chú thích

1 Trong linh đạo Salêdiêng, intuizione mang nghĩa trực giác giáo dục và mục vụ, là khả năng “nhìn thấy trước” nhu cầu và tiềm năng của giới trẻ, để đồng hành với họ cách sáng tạo và hiệu quả.