Chương I. Trong gia đình
Trong đời sống thiêng liêng có những thời khắc ân sủng, trong đó linh hồn có được những trực giác tình cờ, mau lẹ và mang tính cưú độ. Tình cờ xét theo cơ năng nhận thức; nhưng dù Thần khí thổi nơi đâu Ngài muốn,17 thì một cách thông thường khi nói tới trực giác người ta nói tới một hiểu biết không qua trung gian và giả định một dự thế bên trong hơn kém kéo dài sở dĩ tương ứng với những ân huệ siêu nhiên.
Lúc mười một tuổi, Gioan Bosco đã có một trong những ánh sáng mạc khải này. Do một khuynh hướng nhiệm mầu của con tim thúc đẩy, cậu qúy mến một linh mục và đặt một sự tín nhiệm con thảo nơi ngài. Những ngày học ngắn ngủi đã đem lại một giáo huấn không phai nhạt: tôi hiểu ngay “việc nguyện ngắm một chút mỗi ngày” qủa là cần cho linh hồn. Hai kết qủa phát sinh từ sự hiểu biết này là: “thưởng nếm được đời sống thiêng liêng là gì” và không hành động như trước nữa, nghĩa là “như một cái máy, không biết lý do tại sao làm”.
Chính ngài cũng viết lại như thế trong hồi sử do Đức thánh cha Pio IX truyền lệnh để mưu ích cho con cái ngài.18 Nhưng đang khi trích dẫn lại ở đây, chúng ta không nên bỏ qua hai lời rất có ý nghĩa từ ngòi bút ngài. Lời thứ nhất là khi ngài viết rằng ngài bắt đầu không chỉ biết hay nghiệm thấy nữa, mà chính là “thưởng nếm đời sống thiêng liêng là gì”.
Đó chính là ân huệ tuyệt vời mà thánh Bernardo gọi là “sự nhận thức đầy hương vị” về những sự thần linh. Ân huệ của Thánh thần này đúng là một sự thưởng thức siêu nhiên khiến cảm nhận hương vị của những sự thần linh “nhờ một sự hoà nhập bản tính hay thiện cảm”.19 Lời khác là không còn hành động “như một cái máy”.
Vậy là nơi cậu nhỏ này đã có ý tưởng về đường thiêng liêng, dù còn chưa rõ ràng nhưng đã phân biệt với cái gọi là vật chất tính trong hành động. Điều đánh động chúng ta đó là nhìn thấy ở cái tuổi còn nhỏ như thế nhưng đã ý thức về lòng đạo đức mà rồi sẽ trở thành của chính bản thân và trao lại cho những kẻ thuộc về ngài: sự hòa hợp giữa cầu nguyện và làm việc, nghĩa là cầu nguyện sinh động hóa hành động.
Trước hết, cậu đã học nơi bà mẹ thói quen yêu thích cầu nguyện. Trong gia đình thôn quê Piemonte thời bấy giờ, thói quen tốt lành Kitô giáo được giữ gìn và truyền lại qua các thế hệ ở bên lò sưởi, như cách diễn tả niềm vui thâm sâu, đơn sơ và phong phú. Cùng với nhau những người lao động chất phác kết thúc ngày sống của họ, đọc kinh Mân Côi trước tượng Đức Mẹ An Ủi.
Nhà của họ đáng được mang tên là cung thánh. Trong một môi trường lành mạnh như thế, nổi bật diện mạo một người đàn bà rất nhậy cảm, mẹ của bé Gioan Bosco, một bậc thày trổi vượt về lòng đạo sống động với sức mạnh giáo dục là chính gương sống đi đôi với lời nói của bà.
Bằng một sự tự phát của một thứ ngôn từ mẫu tử bà rót vào trong con của bà ngay từ khi còn tấm bé một cảm thức sống động về sự hiện diện của Thiên Chúa, một sự thán phục trong sáng đứng trước các công trình của Ngài, lòng biết ơn về những ơn lành của Ngài, sự hòa hợp với thánh ý Ngài, sợ xúc phạm đến Ngài. Có lẽ chưa bao giờ nơi trường của bà mẹ lại gặp được người con dễ dạy như thế.
Như từ căn nhà nhỏ nơi sinh trưởng cậu dần dần tiến lên nhà của Chúa, trái tim của cậu nhỏ cũng từ từ vươn lên những sự trên trời. Cuộc sống của cậu làm chúng ta phải áp dụng lời của sách Giảng viên (Ecclesiastico): Ngay lúc còn thiếu thời, trước khi chưa rơi vào sai lầm, tôi đã cầu nguyện để tìm kiếm sự khôn ngoan. Tôi đã cầu xin trước đền thờ, và sự khôn ngoan đã sớm triển nở trong lòng tôi, như trái nho đầu mùa.20
Trong những ngày lễ, cậu luôn luôn vui sướng đi tham dự và niềm vui dịu dàng rung động trong tâm hồn cậu suốt tuần. Rất nhiều người biết cậu, đã làm chứng rằng giữa những công việc đồng áng cậu thường ngừng lại ngây ngất trong cầu nguyện và giọng cậu hát thánh thót những bài thánh ca vang lên trên ngọn đồi vắng vẻ. Giống như mọi đứa nhỏ, cậu cũng làm những bàn thờ nho nhỏ, trang hoàng ảnh Đức Mẹ với những bông hoa và cành lá. Nhưng không như các bạn cùng lứa tuổi, bao có thể cậu thường gọi các bạn tới cầu nguyện, hát và bắt chước làm những nghi thức nhìn thấy trong nhà thờ.
Lời Chúa thu hút cậu. Cậu không quên một lời trong giáo lý và các bài giảng. Mỗi khi có dịp quy tụ dân chúng, mặc bộ đồ nông dân khiêm tốn cậu đứng trên một ghế băng, dùng trí nhớ và đầy tự tin cậu lập lại bài giảng Chúa nhật của cha xứ hoặc thuật lại những câu truyện giáo huấn mà cậu đã nhớ thuộc lòng. Cậu cũng không quên thêm vào việc cầu nguyện và nếu trời đã chiều, cậu nói với đám đông đọc kinh chiều.
Tình yêu con thảo đối với Thiên Chúa đã khơi dậy trong lòng cậu bé lòng nhiệt thành làm việc thiện. Ngay khi cậu còn nhỏ lòng mến này không chỉ khiến trái tim cậu yêu mến Thiên Chúa, giữ nơi mình một tâm tình dịu dàng và gắn bó với Ngài, nhưng còn khao khát thấy Thiên Chúa được yêu mến và làm cho người ta yêu mến Ngài.
Các bậc thầy của đời sống thiêng liêng coi phương thế hiệu lực để cổ võ sự kết hợp với Thiên Chúa chính là việc hãm mình, mà điều này hệ tại chết đi cho chính mình để sống cho Đức Kitô trong Thiên Chúa. Những linh hồn cảm thấy mình được lôi kéo tới Thiên Chúa, đều thực hành hãm mình do một bản năng tình yêu.
Nhìn thấy các thánh vui mừng khi tự ý tước bỏ và chịu đau khổ, thế gian ngạc nhiên tự hỏi: - Sự mất mát này để được gì? Họ coi thường của cải và tiện nghi để làm gì? - Câu trả lời cũng cổ xưa như câu hỏi; từ thời xưa thánh Phaolô đã trả lời: Những ai thuộc về Đức Kitô thì đóng đinh thân mình. Những ai sống lại với Đức Kitô tới đời sống trong Thánh Thần thì hiến tế xác thịt mình để sống theo Thánh Thần. Kinh nghiệm dạy chúng ta rằng chính nơi đây tinh thần cầu nguyện được phát triển, và cũng chính nơi đây phát sinh hoa trái của hoạt động.
Tuy nhỏ, bé Gioan đã hiểu được bí quyết của sự hoàn thiện Kitô giáo trước khi may mắn gặp được vị linh mục mà sẽ dạy cậu nguyện ngắm; ngài viết trong “Hồi ký”: “Giữa nhiều cái khác, ngài cấm tôi làm việc đền tội mà tôi thường thực hành, bởi vì nó không phù hợp với tuổi và hoàn cảnh của tôi”. Vị linh mục khuyến khích cậu, thay vào đó, siêng năng lãnh các bí tích Cáo giải và Thánh Thể.
Năm trước cuộc gặp gỡ hạnh phúc đó, cậu đã được rước lễ lần đầu. Năm ấy cậu mười hai tuổi. Đó là một ngoại lệ đối với thói quen khắt khe thời đó không cho bất cứ ai rước lễ trước mười bốn tuổi; nhưng bởi vì cậu tỏ ra đã chuẩn bị rất tốt nên cha xứ đã nhắm lại một mắt. Cậu nhỏ Gioan đã chuẩn bị bằng ba lần xưng tội và trong chính ngày diễm phúc đó không để tâm làm gì khác ngoài việc đọc mấy cuốn sách đạo đức. Sau này cậu viết trong cuốn “Hồi ký” đã đề cập bên trên: “dường như từ ngày đó có một sự thăng tiến trong cuộc sống tôi”.
Không may thay, sự thân tình thánh thiện với vị thừa tác viên, người đã dạy cho cậu lòng đạo đức và hiểu biết, bị cắt ngang bởi cái chết của ngài. Những thử thách lớn còn đang chờ đợi đứa con bé bỏng của bà Magarita. Cho tới bấy giờ cậu luôn ở nhà hoặc nhà thờ, giờ đây phải rời xa mái nhà của mẹ hiền, đi ở làm thuê cho một trang trại. Đầy tài khéo và có trí nhớ tuyệt vời, thế mà giờ đây buộc phải bán sức lực nơi công việc đồng áng. Thiên Chúa đã muốn thế để Ngài vun đắp nơi cậu thiếu niên này những nhân đức vững vàng trên nền tảng sự khiêm nhường. Sau này cậu thú nhận rằng điều này thật là cần thiết.
Cầu nguyên đối với cậu chính là của ăn và sự nâng đỡ. Mỗi ngày thứ bảy một cách kính cẩn cậu xin phép ông bà chủ để sáng hôm sau có thể đi dự thánh lễ sớm ở nhà thờ cách đó khoảng một tiếng đồng hồ đi bộ. Tại sao cậu lại luôn quan tâm tham dự thánh lễ cũng như những cử hành khác của giáo xứ? Cậu đi sớm, để có thể xưng tội để rước lễ sốt sắng. Cậu luôn luôn trung thành tham dự mọi ngày lễ Chúa nhật và các ngày lễ trong suốt hai năm liền. Đây là một điều lớn lao đối với một đứa bé khi sống xa mọi người thân và ở trong một hoàn cảnh chẳng có nhiều gương sáng và sự thúc giục của người khác.
Tình yêu mãnh liệt dành cho Chúa Giêsu Thánh Thể là dấu chỉ rõ rệt của một tinh thần cầu nguyện. Những dự thế nội tâm trong tâm hồn được tỏ ra một cách tự nhiên nơi cách cư xử, nơi những thái độ và nơi lời nói của đứa trẻ. Chứng từ của những người còn sống trong gia đình này về cậu bé đã làm công cho họ không cho phép người ta nghi ngờ về điều này.
Họ chưa bao giờ có một người làm công và cũng chưa bao giờ tưởng tượng được một người làm công rất mực vâng lời, chăm chỉ và gương mẫu nữa. Trong gia đình, họ cũng chu toàn các bổn phận Kitô hữu theo như thói quen thông thường của các gia đình miền quê; nhưng cậu bé luôn qùy gối khi cầu nguyện, cầu nguyện nhiều hơn và thường xuyên hơn những người khác.
Ngoài cánh đồng, đang khi cho bò ăn cỏ, cậu thu tâm trí trong lời cầu nguyện hay trong các bài giáo lý mà cũng đồng thời là sách nguyện ngắm của cậu; một lần thấy cậu qùy gối bất động, đầu trần dưới ánh mặt trời, say sưa tới nỗi gọi nhiều lần thấy bất động, người ta lay và bảo cậu không nên ngủ dưới ánh nắng mặt trời, cậu trả lời rằng mình không ngủ.
Một ngày nọ ông chủ từ ngoài đồng mệt nhọc trở về nhà, nhận ra cậu bé đang qùy gối lặng lẽ đọc kinh truyền tin, ông nổi giận và trách mắng cậu nghĩ đến thiên đàng mà quên lãng công việc bổn phận. Gioan sau khi sốt sắng đọc xong, liền khiêm tốn lại gần ông nói rằng: “Nếu cháu lười thì ông biết đấy. Nhưng chắc chắn người ta kiếm lợi nhờ cầu nguyện nhiều hơn là nhờ làm việc. Khi cầu nguyện, người ta gieo hai hạt và gặt được bốn bông lúa; khi không cầu nguyện, gieo bốn hạt gặt chỉ hai bông lúa”.
Thấm nhuần bởi những tâm tình đạo đức ấy, có gì đáng ngạc nhiên nếu, như những nhân chứng tận mắt nhìn thấy nơi cậu bé, sự thanh thản mà đồng thời cả sự vui hài, tinh tế trong các nhận xét, thận trọng trong cách cư xử, nhưng lại rút lui khi có thể, không chỉ cái đối với làm mất vẻ trong sáng của tâm hồn, mà dường như cả cái nhỏ nhặt đối với cậu bé thánh thiện này? Tại đây, cậu cũng không quên giúp đỡ các trẻ, giúp chúng vui chơi, dạy giáo lý, dạy chúng cầu nguyeăt”
Cha xứ, nơi cậu đến xưng tội các ngày Chúa nhật, cảm động đến rơi nước mắt khi nhìn thấy trong cảnh vất vả, thế mà nơi cậu bé lại nẩy sinh lên lòng đạo đức. Sự kiện là sau khi cậu tông đồ nhỏ đi rồi, cha xứ không có cách nào khác hơn là chính mình phải tiếp tục tụ họp một nguyện xá cho đám trẻ.
Khi viết về cậu bé mười hai tuổi, Đaminh Savio, thánh Gioan Bosco nói rằng ngài ngạc nhiên sửng sốt nhìn thấy ân sủng hoạt động nơi một đứa bé còn nhỏ tuổi như thế.21 Chúng ta cũng cảm nhận một tâm tình như thế khi tìm hiểu về cuộc sống của bé Gioan Bosco, dựa theo những chứng từ tuyên thệ của những người đồng thời và của người cùng xứ sở.
Gioan rời bỏ nơi ấy bởi vì cậu ngày đêm khao khát được đi học; nhưng đường thánh giá còn dài và đau đớn. Giữa những thăng trầm của hy vọng và trở ngại mà cậu cảm nghiệm, quả ứng nghiệm lời thánh Bernardo: hãy nhìn lên ánh sao và kêu cầu Mẹ Maria. Từ nhỏ cậu đã học biết yêu mến trinh nữ Maria rất thánh. Trong những lúc quan trọng và những lúc khó khăn, mẹ cậu luôn khuyên nhủ - Con hãy tôn sùng Mẹ Maria! – Càng hiểu biết sâu hơn về những thực tại thiêng liêng, cậu càng cảm nghiệm được, với tất cả sự tín thác con thảo, sự ngọt ngào của lòng sùng kính mà các thánh luôn rao giảng và thực hành này.
Có một nhà thờ nhỏ kính Đức Mẹ Đồng Trinh trên một ngọn đồi cao thuộc Castelnuovo là nơi cậu thường tới kính viếng. Cậu tới đó khi thì một mình, khi thì cùng với các bạn. Những cuộc hành hương trong thời niên thiếu như thế đã in sâu trong ký ức của ngài, đến nỗi những năm cuối đời khi nghĩ lại thời gian ấy ngài luôn xúc động.
Trước khi bắt đầu đi vào khảo cứu của chúng ta, có lẽ nên mở ngoặc để bàn về ý niệm căn bản của lời cầu nguyện. Cầu nguyện là một sự cần thiết tối thượng trong đời sống Kitô hữu, không ai có thể nghi ngờ điều này; thánh Phaolô khi viết cho Timoteo đã nhắn nhủ điều đó trước mọi sự khác.22 Cầu nguyện đã là và mãi là như thế. Cầu nguyện liên lỉ như chính thánh Phaolô nhắn nhủ khi ngài nói: hãy cầu nguyện liên lỉ.23 Chắc chắn người ta không thể luôn hướng về Thiên Chúa cách thực tiễn, nhưng người ta có thể luôn đặt mình trong tư thế cầu nguyện nhờ vào đức ái; linh hồn của người công chính, luôn có ơn thánh hóa và đây chính là điều kiện cần thiết để lời Chúa Giêsu được áp dụng: Chúng ta sẽ đến và ở trong người ấy.24 Khi cầu nguyện liên lỉ, người ta tiếp nhận sự sống từ Ba Ngôi cực thánh thông truyền cho nhân loại.
Đây là việc cầu nguyện được hiểu trong tình trạng thông thường và chung, ngoài ra còn có trạng thái được nâng cao và xuất thần, được ban cho một ít người. Trong thực tế, việc cầu nguyện mặc lấy bốn hình thức, như chính thánh Phaolô dạy chúng ta khi ngài nói với Timoteo thực hành obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones; nghĩa là, khẩn nguyện cho chính mình, thờ lạy, cầu xin cho người khác, và tạ ơn vì những điều đã lãnh nhận. Thần học về cầu nguyện tất cả đều cô đọng ở đây. Quan sát cách các thánh đã sống, chúng ta sẽ được giáo huấn và bị thu hút.
Chú thích
17 Gio 3, 8.
18 Xuất bản năm 1946 (S.E.I., Torino).
19 Tanquerey, Abrégé de Théologie ascétique, p. 1348.
20 Gv 51, 18-19-
21 Cuộc đời Đaminh Savio, c. VII.
22 1 Tim 2, 1.
23 1 Thes 5, 17.
24 Gioan 14, 23.
