CHƯƠNG 8: NHIỆM VỤ THỨ TƯ CỦA NGƯỜI SINH ĐỘNG VIÊN ĐỒNG HÀNH VỚI TỪNG NGƯỜI TRONG NHÓM

1. “BƯỚC ĐI CÙNG/VỚI”: MỘT TRONG NHỮNG NHU CẦU CỦA CÁC BẠN TRẺ

Nhiệm vụ thứ tư của sinh động viên là đồng hành với từng thành viên của nhóm trên hành trình tiến tới sự trưởng thành, đặc biệt trong những chọn lựa mang tính cá nhân. Hai lý do nền tảng cho nhiệm vụ này là: (1) bản chất giáo dục của nhóm, và (2) phong cách sinh động Salêdiêng phản ánh tinh thần của Don Bosco.

Trước hết, nhóm, với tư cách là môi trường giáo dục, mời gọi mỗi người khám phá và khẳng định cá tính riêng, ngay cả khi họ hội nhập tích cực vào một cộng thể. Kinh nghiệm giáo dục của Don Bosco luôn kết hợp sự hiện diện chung nơi sân chơi với những “lời rỉ tai” cá nhân, hài hòa giữa những cuộc gặp gỡ ngẫu hứng và đối thoại cá vị.

Sinh động viên nhận thức rõ một vài thực tế nền tảng:

- Đời sống của người trẻ không hoàn toàn bộc lộ trong nhóm, dù nhóm có thể là một trải nghiệm quyết định và tuyệt vời. Do đó, nhóm chỉ thực sự phong phú khi: mở ra với môi trường bên ngoài; giúp các thành viên hội nhập vào những không gian khác nơi họ trưởng thành căn tính cá nhân: gia đình, xã hội, Giáo hội, các tương quan với người trưởng thành, hay đời sống đôi bạn. Người trẻ vừa cần ở lại trong nhóm để nuôi dưỡng bản thân, vừa cần ra khỏi nhóm để làm phong phú đời sống cá nhân và tiếp thêm sinh lực cho nhóm. Khi đón nhận các kinh nghiệm đa dạng của từng thành viên, nhóm mới có thể thực hiện một sự đối chiếu phê phán và tổng hợp sâu sắc. Ngược lại, nếu bỏ qua thực tế rằng đời sống của bạn trẻ không diễn ra trọn vẹn trong nhóm, sẽ dễ xuất hiện những lệch lạc như sự lệ thuộc thái quá, đồng nhất bản thân một cách thiếu phê phán với nhóm, hoặc để nhóm can thiệp quá mức vào đời sống cá nhân.

- Đời sống mỗi người được định hình bởi những chọn lựa cá nhân. Dù cùng đồng hành, nhóm chỉ có thể nâng đỡ từ bên ngoài, với sự thân tình và thẳng thắn, chứ không thể quyết định thay mỗi người. Các giai đoạn đưa đến những chọn lựa này không đồng nhất cho tất cả, nhưng có một số thời điểm then chốt mà sinh động viên và nhóm cần quan tâm:

khi một thành viên tuyên xưng đức tin sau một hành trình với nhóm;
khi nhận ra nhóm không còn đáp ứng được nhu cầu tìm kiếm và trưởng thành;
khi định hướng một ơn gọi phục vụ trong Giáo hội hoặc xã hội;
khi chuẩn bị bước vào đời sống hôn nhân.

- Mỗi thành viên có thể trải qua những biến cố thử thách ý nghĩa đời sống: cái chết của người thân, bệnh tật, thất bại nghiêm trọng, một trải nghiệm tôn giáo đặc biệt… Đây là những thời điểm đòi hỏi tái xác định hướng đi và đào sâu ý nghĩa cuộc sống, hoặc đối diện với sự trống rỗng nội tâm. Trong vai trò phục vụ giáo dục, sinh động viên không tách biệt sự quan tâm đến từng cá nhân khỏi việc đồng hành với nhóm. Nhóm là môi trường ưu tiên của kinh nghiệm và định hướng, nơi phẩm chất và cường độ các tương tác nâng đỡ tiến trình tăng trưởng. Vì thế, sinh động viên:

trước hết đối thoại với nhóm như một tập thể;
ề xuất những định hướng chung;
khơi dậy trong nhóm khả năng đối chiếu phê phán và nghiêm túc để làm phong phú đời sống mỗi người.

Tuy nhiên, điều này không loại trừ sự gần gũi cá vị. Sinh động viên vẫn:

hiện diện và quan tâm đến từng thành viên;
tạo điều kiện để nhóm đồng hành với mỗi cá nhân;
mở ra các mối tương quan giáo dục đa dạng;
đảm nhận vai trò chuyên biệt trong việc dõi theo các bạn trẻ.

2. NHÓM VÌ CÁ NHÂN

Đánh giá kinh nghiệm cá nhân

Sinh động viên được mời gọi đồng hành cách hữu hiệu với từng thành viên, giúp họ lượng giá những chọn lựa và kinh nghiệm cá nhân. Trong thực tế, nhiều bạn trẻ khi tham gia nhóm tỏ ra dửng dưng trước những gì xảy ra với các bạn đồng hành; đôi khi họ có nhắc tới, nhưng thiếu sự quan tâm thực sự.

Tuy nhiên, làm sao để nhóm cùng gánh lấy trách nhiệm đối với những biến cố xảy ra, mà vẫn tôn trọng tự do và phẩm giá của từng người – bất chấp những giới hạn và khó khăn – là một thách đố không nhỏ. Tôn trọng cá nhân không đồng nghĩa với việc chấp nhận nguyên tắc “mọi chọn lựa đều tốt như nhau”. Ý thức điều này, sinh động viên giáo dục các bạn trẻ biết quan tâm đến cuộc sống của người khác, và biến nhóm thành một không gian lắng nghe, tái đọc, tái diễn giải và lượng giá các kinh nghiệm sống, vừa nâng đỡ tự do cá nhân, vừa giúp mỗi người học hỏi ngay cả từ những hoàn cảnh kém tích cực.

Việc giáo dục nhóm biết tôn trọng chiều kích cá nhân cần được thực hiện liên tục, đặc biệt trong những giai đoạn quyết định của cuộc sống đã được đề cập trước đó. Điều này bao hàm cả tinh thần cảm thông và đón nhận đối với những người không đồng quan điểm, kể cả những người đã chọn rời nhóm hoặc tách biệt với các định hướng chung.

Các khoảng thời gian và không gian dành cho cá nhân

Sinh động viên cũng cần giúp các thành viên biết trân trọng và sử dụng tốt những khoảng thời gian và không gian cá nhân. Đây là một phần thiết yếu để chăm lo chiều kích cá nhân trong tiến trình giáo dục của nhóm, đòi hỏi:

Thời gian cầu nguyện và đối chiếu với Lời Chúa. Nhóm cần có những khoảnh khắc dành riêng cho cầu nguyện, đối chiếu với Tin Mừng, và suy tư. Nếu được sống cách chân thành và khơi dậy động lực chung, những thời gian này sẽ vừa nuôi dưỡng đời sống thiêng liêng của nhóm, vừa nâng đỡ sâu xa từng cá nhân.
Không gian cô tịch và nội tâm hóa. Cần tạo cơ hội cho các thành viên trải nghiệm sự tĩnh lặng cá nhân, để nội tâm hóa những kinh nghiệm thường ngày, giải mã các sứ điệp của chúng, và tìm lại sự hòa giải với chính mình. Sự đắm mình trong thinh lặng, cảnh quan thiên nhiên, hồi tâm và chiêm niệm là những thái độ và thói quen mà nhóm cần vun trồng.
Gặp gỡ lại gia đình cách tươi mới và hiệu quả. Sinh động viên phải bảo đảm rằng hoạt động nhóm không chiếm trọn đời sống cá nhân, nhưng dành chỗ cho các thành viên tái kết nối với gia đình. Đây là cơ hội để cha mẹ được tham gia vào tiến trình trưởng thành của con cái và nâng đỡ họ.

3. NHÂN LÊN NHỮNG MỐI TƯƠNG QUAN GIÁO DỤC

Nhu cầu phải có những tương quan cởi mở

Để trưởng thành, người trẻ cần thiết lập những mối tương quan giáo dục và đồng nhất một phần bản thân với các dung mạo người lớn khác nhau. Mỗi dung mạo ấy đóng góp phần riêng, để lại dấu ấn bằng nhân cách, khả năng và vai trò đặc thù của mình.

Phương pháp sinh động cổ võ các tương quan cá vị giữa thế giới của người lớn và thế giới của người trẻ, qua chính trung gian của sinh động viên – người hiện diện hằng ngày và tiếp xúc thường xuyên với nhóm. Do đó, dù ý thức rõ vai trò độc nhất và chuyên biệt của mình giữa các bạn trẻ, sinh động viên vẫn cần thúc đẩy việc hình thành những mối tương quan giáo dục đa dạng, tất cả đều hướng tới mục tiêu giúp các cá nhân ngày càng trưởng thành và tự lập.

Các dung mạo chuyên biệt trong cộng thể giáo dục

Cộng thể giáo dục cung cấp nhiều dung mạo người lớn khác nhau, để người trẻ có thể mô phỏng cách tích cực. Sinh động viên nhấn mạnh giá trị của sự đa dạng này, đồng thời cảnh báo nguy cơ của những ai chỉ “lang thang” mà không bước vào đối thoại chân thành với bất kỳ ai.

Nhóm được mời gọi đối chiếu và học hỏi từ những dung mạo như:

Các chuyên viên tâm lý – xã hội;
Những nhà lãnh đạo trong lĩnh vực văn hóa và tôn giáo;
Những người có bề dày kinh nghiệm nhân bản và đời sống Hội Thánh.

Người trẻ và nhóm cần học cách phân biệt các nhà giáo dục để biết tìm đến và học hỏi tùy theo nhu cầu của mình:

Có những nhà giáo dục đại diện cho lý trí, mang khả năng phân tích sâu sắc các vấn đề xã hội, tâm lý, văn hóa, đồng thời đáp ứng nhu cầu tìm hiểu lý thuyết và kỹ năng thực hành.
Có những nhà giáo dục nổi bật về chiều kích tôn giáo – thiêng liêng, sống tập trung vào kinh nghiệm Kitô hữu, đảm nhận vai trò như linh hướng, giáo lý viên, cha giải tội.
Lại có những nhà giáo dục biểu lộ tình thương và sự nâng đỡ dịu dàng, gần gũi với người trẻ, khích lệ họ không cam chịu hay buông xuôi trước khó khăn hằng ngày.

Đối với sinh động viên, đồng hành với từng người trong những chọn lựa cá nhân nghĩa là giúp họ chủ động đặt mình vào mạng lưới giao tiếp đa dạng, xây dựng các mối tương quan độc đáo và phong phú. Sinh động viên biết phân định giữa những nhu cầu cá nhân khác nhau:

nhu cầu tìm kiếm động cơ nền tảng để sống;
nhu cầu sáng tỏ về mặt trí tuệ;
khát vọng được đón nhận và nhìn nhận.

Đồng thời, sinh động viên giúp tích hợp các sự nâng đỡ từng phần từ nhiều dung mạo khác nhau, mà không đòi hỏi một nhà giáo dục duy nhất phải đáp ứng trọn vẹn mọi nhu cầu. Thực tế, ngay cả trong những cuộc gặp gỡ trực tiếp giữa người lớn và người trẻ, kinh nghiệm vẫn cho thấy giới hạn của mỗi người và tầm quan trọng của việc cộng tác trong mạng lưới giáo dục rộng mở.

4. NỖ LỰC CÁ NHÂN CỦA SINH ĐỘNG VIÊN

Tương quan cá vị với các bạn trẻ

Nhóm là nơi đón nhận và xây dựng tình bạn, nơi đối thoại và biện phân, nơi soi sáng bằng Lời Chúa và nâng đỡ lẫn nhau. Chính vì thế, nhóm đã là một môi trường thuận lợi cho việc linh hướng. Tất cả những gì đã được trình bày về việc khích lệ người trẻ đến gần với những người lớn và tận dụng các phẩm chất, kinh nghiệm của họ – thực chất cũng là một hình thức đồng hành cá nhân.

Tuy nhiên, sinh động viên ý thức rằng mối tương quan của mình với từng thành viên trong nhóm là hoàn toàn riêng biệt, khác với các mối tương quan mà người trẻ có với những nhà giáo dục khác. Sinh động viên chia sẻ cuộc hành trình của nhóm, sống gần gũi với các bạn trẻ, nhạy bén trước những vấn đề, lo lắng và nghịch lý mà họ phải đối diện. Vì thế, những gì người trẻ mong đợi nơi sinh động viên mang tính đặc thù, và sự trợ giúp mà sinh động viên dành cho tiến trình trưởng thành nhân vị của họ là độc nhất vô nhị.

Khả năng đáp ứng những mong đợi này được bén rễ trong toàn bộ nhân cách của sinh động viên. Thay vì liệt kê các chỉ dẫn chi tiết, có thể nêu một số đặc điểm then chốt của nhiệm vụ này:

Điểm giao kết trong mạng lưới tương quan giáo dục. Sinh động viên là “nút giao” trong mạng lưới các mối tương quan mà người trẻ xây dựng với nhiều dung mạo giáo dục khác nhau. Họ giúp người trẻ tổng hợp những kết quả đào luyện nhận được từ các nhà giáo dục khác, từ môi trường và từ chính nhóm; đồng thời hỗ trợ việc đúc kết, tái cấu trúc và nâng cao chất lượng các kết quả này qua sự lượng giá và hội nhập cá nhân. Nhờ vậy, sinh động viên trở thành điểm đối chiếu, người bạn đồng hành, và nhân tố phê phán giúp người trẻ phát triển toàn diện.
Người cố vấn và chứng tá sống động. Ngoài vai trò sinh động, sinh động viên còn là người cố vấn, người bạn và thầy dạy tinh thần. Chính chứng tá đời sống, con người và kinh nghiệm của họ là nguồn nâng đỡ quý giá cho người trẻ, nhất là trong những hoàn cảnh khó khăn. Ở mức độ sâu xa nhất, họ trở thành người trung gian giúp diễn ra cuộc gặp gỡ huyền nhiệm với Thiên Chúa, và là dấu chỉ hữu hình của tình yêu vô biên, đón nhận và tha thứ.
Mối tương quan “so le” nhưng bổ trợ. Mối tương quan giữa sinh động viên và người trẻ không phải là mối quan hệ “ngang hàng” giữa hai người cùng trang lứa, mà là mối tương quan giữa một người lớn và một người trẻ. Sự “so le” này rõ nhất khi chênh lệch tuổi tác lớn, nhưng ngay cả khi tuổi tác không quá khác biệt, sự khác biệt về cảm nhận, giai đoạn sống và kinh nghiệm vẫn hiện diện. Chính sự khác biệt ấy cho phép đôi bên bổ sung và nâng đỡ lẫn nhau, kể cả trong những khoảnh khắc cô đơn được chia sẻ riêng cho nhau.
Mối tương quan chỉ trở nên ngang hàng khi nhóm đạt đến mức trưởng thành đủ để tự giải tán và khai sinh những trách nhiệm mới. Lúc đó, mỗi người có thể đi những con đường riêng, và điều còn lại chính là những giá trị và thành quả của tiến trình đồng hành đã được vun trồng trước đó.

Một mục tiêu duy nhất trong cả một gam những cách thức

Sinh động viên thực thi nhiệm vụ đồng hành cá vị trong vô vàn hoàn cảnh, cách thức và hình thức can thiệp khác nhau. Hành trình sinh động mang đến nhiều cơ hội quý giá để đối thoại cá nhân và chia sẻ thân mật. Thường thì những thời điểm tự nhiên, không chính thức lại giàu ý nghĩa và sinh hoa trái hơn các dịp được ấn định trước — điều vốn được nhấn mạnh trong phong thái sinh động Salêdiêng.

Sinh động viên cần ưu tiên chất lượng hơn số lượng trong tương tác cá nhân. Trong bối cảnh này, điều có sức nặng nhất chính là chứng tá của con người và niềm tin, những cử chỉ và cả sự yên lặng. Yên lặng ở đây không phải là trống rỗng, nhưng là sự tự diễn tả qua các hoạt động của nhóm, là khả năng trực giác nhận ra các thông điệp được chuyển tải qua hành động, sự vắng mặt hay những điều không được nói ra. Khi ấy, lời nói đơn thuần không còn đủ.

Các cách thức sinh động viên chọn để đồng hành cá vị với người trẻ — dù khác nhau về hình thức — đều hướng tới một mục tiêu duy nhất: tạo nên một bối cảnh liên vị, trong đó người trẻ:

Nhận thức về bản thân sâu sắc hơn, hiểu rõ khả năng cũng như những nguy cơ họ có thể gặp phải.
Trở nên tự do hơn, ý thức về các định hướng, các tổng hợp trong cuộc sống mà họ đang hình thành, và những viễn ảnh mà cuộc sống mở ra.

Mục tiêu này đồng thời triển khai thành những nhấn mạnh cụ thể:

Củng cố sự trưởng thành cá nhân trên mọi phương diện.
Biện phân ơn gọi riêng của mình trong Giáo hội và thế giới.
Lớn lên trong đời sống thiêng liêng, tiến tới sự thánh thiện.

Sinh động viên hiểu rằng, trong muôn vàn hoàn cảnh và hình thức can thiệp, mỗi cuộc gặp gỡ hay đàm thoại đều mang giá trị và nhiệm vụ riêng. Những cuộc trao đổi này giúp dừng lại, xác định vấn đề, rút ra kết luận, hoặc đưa vào thảo luận những vấn đề vốn chỉ được chạm tới cách thoáng qua. Một cuộc đàm thoại thân mật, không nhất thiết theo khuôn thức, có thể giúp người trẻ hình thành và diễn đạt các lập trường, các xác tín về cuộc sống, đồng thời nêu rõ những vấn nạn, khó khăn nội tâm, và thẩm định chúng cách bình thản.

Khả năng chuyên môn và tinh thần sẵn sàng

Làm sinh động viên của một nhóm không hề dễ. Không thể chỉ học một kỹ thuật rồi áp dụng máy móc, cũng không thể mặc nhiên có khả năng đồng hành cá vị theo nhịp trưởng thành của người trẻ. Điều này đòi hỏi một sự chuẩn bị chuyên biệt cùng một sự sẵn sàng dấn thân bền bỉ.

Việc đồng hành cá nhân diễn ra trong nhiều thời điểm, dưới nhiều hình thức, nhưng không đồng nghĩa với việc tiến trình được trao phó hoàn toàn cho sự phối hợp các can thiệp rời rạc hay chỉ nhằm đạt các kết quả vụn vặt. Sinh động viên cần có quan điểm vững vàng về đời sống thiêng liêng, cùng sự hiểu biết sâu sắc về tiến trình phát triển và các động lực nội tại của đời sống thiêng liêng nơi người trẻ. Sự sẵn sàng này thể hiện qua những thái độ cốt yếu:

Luôn lắng nghe và tiếp nhận tâm sự của người trẻ với sự tôn trọng, không bao giờ ép buộc họ đi sâu vào nội tâm, ngay cả khi mong muốn hiểu rõ hơn.
Biết dành thời gian cho đối thoại, không để mình bị cuốn vào gánh nặng tổ chức hay hoạt động; giữ nhịp sống bình tĩnh để trao đổi cá nhân không bị gián đoạn hoặc vội vã.
Chủ động khơi gợi đàm thoại, giải thích câu hỏi của người trẻ, triển khai theo khả năng của họ, và để họ diễn đạt hoàn cảnh, vấn nạn, giải pháp. Nhận thức rằng, trong đàm thoại, mình không phải là nhân vật chính, mà là người nâng đỡ lý trí đang tìm kiếm và ý chí đang rèn luyện để chọn lựa đúng đắn.
Đón nhận sâu xa trách nhiệm giáo dục là nâng đỡ sự sống của người trẻ, coi đó là mối bận tâm chính. Hành trình cùng họ để nhận ra con đường đời là một kinh nghiệm nhân bản và đức tin, để lại dấu ấn lâu dài. Nhiều năm sau, sinh động viên vẫn lưu giữ câu chuyện đời của những người trẻ mình đã gặp, và hạnh phúc khi biết họ đã học cách đảm nhận chính cuộc sống của mình.

Nhóm, với tinh thần này, học cách không sống bằng hồi tưởng, nhưng biết lên kế hoạch cho những kinh nghiệm cần chia sẻ, để liên tục sinh ra sức sống mới.