Lu-y Cômôllô
CÁC LỚP CỔ ĐIỂN VÀ VĂN CHƯƠNG - LU-Y CÔMÔLLÔ
Khi đã học xong ba lớp đầu cấp II trung học gọi là “Ginnasio” 83, chúng tôi được Vụ Cải cách Học vụ sai linh mục - luật sư - nhà giáo Gazzani 84, con người có huân công lớn lao, đến thanh tra chấm thi. Ngài đối xử rất tử tế với cha, và cha vẫn lưu giữ một ký ức tốt lành và đầy lòng tri ân với ông, bằng chứng là chúng tôi kể từ đó đã luôn có quan hệ thân ái và chặt chẽ với nhau. Vị linh mục tốt lành này vẫn sống tại Montedo Superiore là quê hương của ngài, và giữa nhiều công cuộc bác ái của ngài, ngài đã thiết lập một chỗ miễn phí85 trong trường của chúng ta tại Alassio cho một học sinh có ý muốn học để vươn tới bậc giáo sĩ.
Cuộc thi này được tiến hành rất nghiêm chỉnh; tuy vậy tất cả các đồng liêu của cha là 45 người đều được cho lên lớp trên, tức lớp 9 86. Cha đã gặp một nguy hiểm thật sự bị đánh trượt vì đã trao bản chép bài làm của cha cho những bạn khác. Nếu cho được chấm đậu, đó là nhờ sự che chở của thầy giáo đáng kính, cha Giussiana, dòng Đaminh, ngài đã cho cha một đề tài thi mới, và bài này cha đã làm tốt, nên cha được chấm đậu với tròn mười điểm87
Thời đó có một thói quen rất đáng ca ngợi là, trong mỗi lớp, ít nhất có một người được nhận phần thưởng là được Hội đồng thành phố miễn cho khỏi trả tiền học phí toàn niên là 12 frăng 88. Để được nhận ân huệ này, phải là học sinh được nhận điểm tròn mười trong các kỳ thi cũng như trong hạnh kiểm luân lý.
Cha luôn được số may mắn đó 89, và trong mỗi lớp, cha đều được miễn trả học phí.
Trong năm học đó 90 cha đã mất một trong các người bạn thân nhất. Cậu bé Phaolo Braje, người bạn tốt lành và thân thiết, sau một cơn bệnh dài, quả thật là một mẫu gương về lòng đạo đức, về sức chịu đựng, phó thác, về đức tin sống động, đã chết ngày… năm… để đi gặp thánh Lu-y, là người mà em đã chứng tỏ là người theo gót trung thành trong suốt cuộc đời. Cả trường đều cảm thấy nhớ thương; các bạn học từng đoàn đi dự lễ tang. Và không ít bạn trong một thời gian dài trong các ngày nghỉ vẫn thường rước lễ, đọc giờ kinh phụng vụ kính Đức Mẹ, hay năm chục kinh Mân côi cho linh hồn người bạn quá cố. Thiên Chúa đã thương bù lại cho sự mất mát của bạn này bằng một người bạn khác cũng nhân đức như vậy, nhưng còn nổi tiếng hơn vì các việc của cậu. Đó là em Lu-y Cômôllô 91, mà ít nữa cha sẽ phải nói đến.
Kết thúc năm học lớp cổ điển 92, cha đã khá thành công; bằng chứng là các thầy dạy của cha, cách riêng là Tiến sĩ Phêrô Banaudi, đã khuyên cha thỉnh cầu được thi vào lớp triết học 93, và cha đã được chấm cho đậu và lên lớp này; tuy nhiên vì yêu thích học văn chương, cha xét là tốt hơn cứ tiếp tục như bình thường các lớp học và theo học lớp văn chương tức là lớp Mười 94 vào niên học 1833-34. Chính trong năm đó các mối liên hệ của cha với Lu-y Cômôllô bắt đầu. Cuộc sống của người bạn quí hóa này đã được viết riêng ra, và mỗi người đều có thể đọc tùy thích 95; tại đây, cha ghi nhận lại một sự kiện đã khiến cha biết tới cậu giữa các bạn học lớp cổ điển 96.
Trong năm đó, giữa các học sinh văn chương, có đồn rằng sẽ có một học sinh thánh thiện tới với chúng ta, và nói sơ sơ rằng đó là cháu của cha xứ làng Cinzano, một linh mục cao tuổi, nhưng khá nổi tiếng thánh thiện. Cha ước ao biết cậu bé này, nhưng không được biết tên. Một sự kiện làm cho cha nhận ra cậu ta. Thời đó học trò bắt đầu chơi trò chơi nguy hiểm gọi là trò cỡi ngựa non 97, vào lúc sắp học. Các bạn sao nhãng học nhất và ghét học nhất lại là các bạn thích và giỏi chơi trò chơi này nhất.
Từ mấy ngày, các bạn đều thấy một cậu bé khiêm nhượng tuổi 15 98, đến trường, ngồi xuống mà không để ý đến các trò chơi của các bạn khác, chuyên chăm đọc và học. Một bạn học trơ trẽn lại gần cậu, cầm lấy cánh tay cậu, muốn ép cậu cũng phải chơi trò “cỡi ngựa non”.
– Mình không biết chơi, cậu ta trả lời khiêm tốn và cầm mình. Mình không biết, chưa bao giờ biết trò chơi này.
– Tớ muốn cậu buộc phải tham gia; nếu không tớ sẽ ép cậu bằng đấm và tát.
– Cậu có thể đấm mình tùy sức cậu, nhưng mình không biết, không thể, và không thích.
Tên bạn học xấu và mất dạy cầm lấy cánh tay cậu này, đẩy ra và rồi cho hai cú tát, nghe vang khắp cả lớp. Thấy vậy cha cảm thấy máu cha sôi sục trong huyết quản và cha đợi xem người bạn bị xúc phạm sẽ trả thù phải lẽ; nhất là người bị xúc phạm vượt hẳn tên đó cả về tuổi lẫn sức mạnh. Nhưng ngạc nhiên thay, cậu thiếu niên trẻ đó mặt đỏ và hầu như tím lại, đưa mắt thương hại nhìn tên bạn ranh mãnh đó, và nói gọn lỏn:
– Nếu như vậy đã đủ làm cậu hài lòng rồi, thì hãy bình thản mà đi đi, mình đã tha thứ cho cậu rồi.
Hành động anh hùng đó đã khơi dậy nơi lòng cha ước ao biết tên cậu, và đó chính là Lu-y Cômôllô, cháu của cha xứ Cinzano, người mà tiếng ca ngợi đồn xa. Kể từ thời gian đó, cha luôn có cậu làm bạn thiết, và cha có thể nói là từ nơi cậu cha đã học sống là Kitô hữu thực sự 99. Cha đã đặt niềm tin tưởng hoàn toàn vào cậu, và cậu nơi cha; người này cần đến người kia. Cha thì cần sự trợ giúp thiêng liêng, còn cậu thì sự trợ giúp thể xác. Bởi vì Cômôllô, do tính nhút nhát, đã không dám tìm cách tự vệ chống lại các lời xúc phạm của kẻ xấu, trong khi cha thì được nể sợ bởi tất cả các bạn, kể cả những ai lớn tuổi và to con hơn, vì sự bạo dạn và sức mạnh cường tráng của cha. Điều đó đã được chứng tỏ đối với một số kẻ muốn khinh bỉ và đập đánh chính Cômôllô và một bạn khác tên là Antôn Candelo, mẫu của một bản tính tốt. Cha đã muốn can thiệp để bênh hai bạn này, nhưng chúng không màng. Một ngày kia thấy hai người bạn vô tội này bị xử tệ, cha nói lớn:
– Chúng mày coi chừng, thằng nào đó còn xúc phạm đến hai người này hãy coi chừng.
Một số đáng kể những tên cao lớn và trơ trẽn bắt đầu hè với nhau để chung sức tự vệ và đe dọa chính cha, trong khi hai cú tát đốp chát giáng vào mặt Cômôllô. Trong lúc đó, cha như không còn biết gì về mình nữa, và khuấy động mạnh trong cha không phải là lý lẽ, mà là sức mạnh cục súc 100, và không có trong tay dù là một chiếc ghế hay là một cây gậy, cha liền nắm lấy vai một đứa, và vung tròn hắn như vung một cây gậy để quật ngã các đối thủ. Bốn tên té ngay xuống đất, còn những tên khác chạy tán loạn, la hét xin thương. Rồi sao? Chính lúc đó thầy vào lớp, thấy cảnh tượng tay và chân vung tung tóe trên cao giữa tiếng la hét của một thế giới ngoài hành tinh, liền bắt đầu la hét, vung tay đập bên phải và bên trái. Cơn bão đang sắp rớt xuống trên cha; nhưng sau khi cho kể lại lý do tại sao lại có cuộc rối loạn này, thầy muốn xem diễn lại cảnh này, hay đúng hơn diễn lại cuộc thử nghiệm về sức mạnh này. Thầy bật cười, tất cả các học trò đều cười, và ai cũng ngạc nhiên, chẳng còn đề ý đến hình phạt mà cha xứng đáng chịu nữa.
Nhưng Cômôllô thì cho cha một bài học khác. Khi chúng tôi vừa bình tĩnh lại để nói với nhau, Cômôllô lên tiếng:
– Bạn ơi, sức mạnh của bạn làm mình sợ; nhưng bạn tin mình đi, Thiên Chúa không cho bạn sức mạnh để tiêu diệt các bạn hữu. Ngài muốn chúng ta yêu thương nhau và tha thứ cho nhau, và để chúng ta làm ích cho những ai làm hại chúng ta.
Cha cảm phục lòng bác ái của người bạn học của mình, và đặt mình trong tay bạn, cha để cho bạn hướng dẫn cha đi tới đâu bạn muốn. Chúng tôi nhất trí với bạn Garigliano, cùng xưng tội với nhau, rước lễ với nhau, nguyện ngắm, đọc sách thiêng liêng, viếng Thánh Thể, giúp lễ với nhau. Cômôllô biết mời gọi chúng tôi cách thân ái, dịu dàng và nhã nhặn, khiến không thể nào từ chối các lời mời gọi của bạn.
Cha nhớ lại một hôm đi qua một nhà thờ, vì mãi nói chuyện vui với một bạn hữu, cha quên không cất mũ chào, bạn Cômôllô liền lập tức nói cùng cha với một vẻ rất dễ thương:
– Gioan thân yêu của mình, bạn quá chú tâm nói chuyện với con người, mà thậm chí quên nhà của Chúa.
Chú thích
83 Tương đương với lớp 6,7,8 cấp II tại Việt Nam.
84 Tên đúng theo lời chứng của người chắt của ngài phải là Gazzano.
85 Chỗ học miễn phí này được cha Gazzano thiết lập 1.3.1872.
86 Nguyên văn là lớp “quarta ginnasiale” ngang với lớp 9 tại Việt Nam.
87 Chứng từ làm chứng điều này. Được tròn mười điểm [pieni voti] tức là được điểm cao nhất.
88 Tiền lệ phí cả năm này khi ấy gọi là “phí minervale” để làm nhẹ gánh nặng cho những tòa thị chính nghèo. Gioan Bosco được miễn trả lệ phí này trong năm học 1832-1833; năm học 1831-32 cậu đóng 9 lire, còn các năm 1933 (năm học cổ điển) và 1834-35 (năm học văn chương) thì cậu đóng đủ 12 lire. Đồng tiền “lia” của Ý ở vùng Piemontê gọi là đồng “frăng”, cách gọi do ảnh hưởng của quân đội của Vua Nước Pháp là Napolêôn khi xưa đóng tại Piêmôntê.
89 Don Bosco khiêm nhượng nói đến số may, nhưng chắc là phải có cái gì hơn thế nữa! Do nỗ lực và thiện chí!
90 Niên học 1832-1833. Paul Braje chết ngày 10.7.1832.
91 Tình bạn với Lu-y Cômôllô diễn tả một xác tín giáo dục của Don Bosco: đó là bạn hữu là người tốt nhất để giúp người học sinh sống tốt lành, giống như ca dao tục ngữ Việt Nam: “Gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”.
92 Tương đương lớp 9 VN.
93 Hai năm triết học, bỏ qua năm học lớp văn chương (tương đương lớp 10 VN).
94 Nguyên văn là lớp “quinta ginnasiale” ngang với lớp 10 tại Việt Nam.
95 Cuộc đời Lu-y Cômôllô được Don Bosco viết năm 1844 nhưng không ghi tác giả. Mười năm sau, bản tái duyệt được đăng trong Letture Catoliche [Tạp chí Các độc giả Công giáo] (10.25.1854), với chính tên của tác giả.
96 Tương đương lớp 9 tại Việt Nam. Các học sinh hai lớp cuối cùng là lớp cổ điển và lớp văn chương [tương đượng lớp 9 và lớp 10] gặp nhau trong cùng một phòng học, dưới cùng một thầy giáo. Cômôllô học dưới Gioan Bosco một năm.
97 Giống trò chơi cóc nhảy, các bạn nhảy lên lưng một bạn chịu làm nạn nhân đang xuôi cả hai chân và hai tay chống đất, xem bạn có thể cõng được bao nhiêu bạn.
98 Lu-y Cômôllô sinh 7.4.1817, tại thôn Prat, thuộc xã Cinzano. Từ tấm bé đã ước ao làm linh mục, và được chú ý vì lòng đạo đức. Mùa thu 1834, Gioan Bosco gặp cậu lần đầu tiên, lúc cậu 17 tuổi.
99 Gioan Bosco đã từng khát vọng sống đời nội tâm, và đã tự mình nỗ lực tiến bước. Lu-y Cômôllô như là hiện thân của cái lý tưởng ấy, Gioan muốn cùng cậu vươn tới việc thực hành các nhân đức trọn hảo.
100 Một thùng thuốc nổ cực thánh [Botte sacrosante]! Một khi đạt đến tột đỉnh của lòng hiền dịu, Don Bosco nghiêm nghị phê phán một hành vi bộc phát nghị lực thời tuổi trẻ từng tỏ lộ cho chúng ta bản chất tự nhiên nhiệt nồng và quảng đại của ngài.
