Học tại Chieri
THEO HỌC TẠI CHIERI – LÒNG TỐT CỦA CÁC THẦY GIÁO – CÁC LỚP CẤP II 56 ĐẦU TIÊN
Sau khi mất rất nhiều thời gian tại Castelnuovo, [Gia đình] quyết định cho cha lên Chieri, nơi cha dấn thân học hành cách nghiêm chỉnh.
Đó là vào năm 1830 57. Đối với một người được nuôi dưỡng giữa rừng cây xa xôi hẻo lánh 58, thì vừa mới thấy một làng nhỏ của một tỉnh, cũng đã bị ấn tượng mạnh bởi từng cái mới nhỏ bé rồi. Cha sống nội trú tại nhà một bà đồng hương, bà Lucia Matta, góa chồng, với một con trai duy nhất. Bà đến Chieri để hộ trực và coi sóc con trai bà 59.
Người thầy đầu tiên cha được biết là cha Eustachio Valimberti, vị thầy vô vàn kính ái nay đã qua đời. Ngài cho cha nhiều lời khuyên là phải lo xa lánh những dịp nguy hiểm; ngài gọi cha giúp lễ cho ngài, và việc đó cống hiến những dịp để ngài cho cha một vài gợi ý tốt đẹp. Đích thân ngài dẫn cha đến vị hiệu trưởng 60, và cho cha làm quen với các thầy dạy khác của cha. Bởi lẽ việc học của cha cho đến lúc này là mỗi thứ học mỗi tí, và hầu như chẳng giúp được gì mấy, nên cha được khuyên là nên theo học lớp chuẩn bị vào lớp Văn pháp 1 (Ginnasio 1)61.
Thầy của cha khi đó là nhà thần học Pugnetti62, ngài cũng là người đã khuất và còn để lại rất nhiều mến thương. Ngài xử với cha đầy tình thương yêu. Ngài giúp cha tại lớp học, và mời cha về nhà ngài, và rất thương cảm cho tuổi tác và ý muốn tốt của cha, và với tất cả những gì có thể, ngài hết lòng giúp đỡ cha.
Nhưng tuổi của cha và thân thể của cha hiện lên như cây cột giữa đám bạn nhỏ tí. Lo lắng kéo cha ra khỏi vị trí này, sau hai tháng tại lớp sáu, khi cha đã đạt tới vị trí đầu lớp, cha được nhận làm bài thi, và được nhận vào lớp năm 63. Cha hết sức vui lòng bước vào lớp học mới, bởi vì các bạn học đã khá lớn, hơn nữa cha còn có được thầy dạy là cha Valimberti. Sau hai tháng, với nhiều lần cha được đứng đầu lớp, cha lại được nhận vào thi theo lối ngoại thường, rồi sau đó được nhận vào lớp 4, tương đương với Ginnasio 2 64 .
Lớp này có thầy Giuse Cima dạy. Ngài là con người của kỷ luật. Vừa xem thấy một học trò cao và to như ngài xuất hiện tại lớp vào giữa niên học, ngài liền nói đùa trước cả lớp:
– Thằng bé này hoặc là một đứa ngốc to xác, hoặc là một tài năng. Các con nghĩ sao?
– Hoàn toàn ngỡ ngàng trước một lời giới thiệu như vậy, cha trả lời:
– Một cái gì ở giữa; [vâng], con là một em bé đáng thương, có ý muốn tốt là thi hành bổn phận và tiến bộ trong học hành.
Ngài hài lòng về những lời lẽ này, và với một sự thân ái lạ thường, ngài thêm:
– Nếu con có ý muốn tốt, con đang ở trong đôi bàn tay tốt; cha sẽ không để cho con ở nhàn rỗi. Can đảm lên con, và nếu con có gặp các khó khăn gì, con hãy lập tức nói cho cha, và cha sẽ san bằng các khó khăn cho con.
– Cha đã hết lòng cám ơn ngài.
Cha ở trong lớp này được hai tháng, thì có một sự kiện nho nhỏ làm cho mọi người nói về cha. Một hôm, thầy dạy cắt nghĩa về cuộc đời của Agesilao, do Cornêliô Nipote viết. Ngày hôm đó, cha không mang sách học đi với mình, và để giấu không cho thầy giáo biết cha quên đem sách đi, cha mở cuốn [văn phạm của] Đônatô, và đem đặt trước mặt cha. Các bạn nhìn thấy. Một bạn bắt đầu cười, rồi một bạn khác tiếp tục cười. Lập tức cả lớp náo động cả lên.
– Có gì thế, thầy giáo lên tiếng, có gì thế? Hãy nói cho thầy nghe lập tức nào.
Và vì con mắt của tất cả đều hướng về cha, thầy lập tức lệnh cho cha cấu trúc câu văn và nhắc lại y nguyên lời giảng của thầy. Thế là cha đứng lên, luôn cầm cuốn [văn phạm của] Đônatô trong tay, và nhắc lại thuộc lòng bản văn, cấu trúc văn, và lời giảng. Các bạn hầu như tự bản năng, thốt lên những lời khen ngợi và vỗ tay. Không thể nói ra được thầy giáo đã nổi cơn giận đến mức nào; bởi vì theo thầy, đây là lần đầu tiên thầy không thể giữ kỷ luật được. Thầy liền cho cha một cái tát, nhưng cha cúi đầu né; thế rồi thầy đưa tay cầm cuốn [văn phạm] Đônatô của cha, bắt các bạn gần bên cắt nghĩa lý do của sự rối trật tự này. Những bạn này nói:
– Bosco luôn chỉ có cuốn [văn phạm] Đônatô trước mặt, nhưng lại đọc và cắt nghĩa như thể đang cầm trong tay cuốn sách của Cornêliô. Thầy cầm hẳn lấy cuốn Đônatô, bắt cha tiếp tục thêm nữa hai đoạn, rồi mới nói với cha:
– Vì trí nhớ tốt65 của con, thầy tha cho con tội quên đem sách của con. Con thật có phước; con hãy lo sao sử dụng trí nhớ đó cho tốt.
Kết thúc niên học đó (1830-1831) 66, cha được lên lớp Văn pháp 3, tức Ginnasio 3 67 với điểm cao.
Chú thích
56 Nguyên văn là “các lớp Văn pháp” [classi di grammatica].
57 Thành phố Chieri cách thủ đô Tôrinô 15km về hướng Đông-Nam, có 9 ngàn dân, sống bằng kỹ nghệ dệt. Khi ấy Chieri vẫn còn có một trong các đại chủng viện của giáo phận, và là một thành phố cho các học sinh miền quê lên học. Mỗi năm có khoảng 600 em lên đó học. Gioan Bosco lên đó học ngày 3.11.1832, với tuổi 15. Nhờ lớn lên gian khổ tại miền quê, nên bất chấp quần áo và lương thực đạm bạc, cậu vẫn giữ được vóc dáng và sự khỏe mạnh.
58 Don Bosco chơi chữ ở đây. Tên Bosco của cha có nghĩa là cây cối.
59 Bà Lucia Matta thuê một nhà của ông Giacôbê Marchisio tại công trường Thánh Gugliemo, số 9, đường Mercanti. Trong năm học, bà ở đó trông nom con trai bà, tên là Gioan Baotixita Matta (1809-1878), sau này là thị trưởng Castelnuovo. Hai nhiệm vụ “hộ trực và coi sóc” [assistere e vegliare] Don Bosco dùng ở đây, và việc Gioan Bosco sẽ đích thân đảm nhận việc này để giúp đỡ cho con trai bà Matta là tiền đề cho Hệ thống giáo dục dự phòng Salêdiêng.
Cho Gioan Bosco ở bên bà Lucia Matta, gia đình phải trả 21 lire tiền nội trú hằng tháng. Một số tiền quá lớn đối với Mẹ Marghêrita. Nên Gioan Bosco phải bổ sung một phần bằng việc làm những việc phụ cho gia đình Lucia Matta, phần còn lại mẹ Marghêrita vừa trả bằng tiền vừa trả bằng lương thực. Nhưng sau bà Lucia nhờ thẳng Gioan Bosco chăm sóc trực tiếp cho cậu con trai của bà, dù cậu bé này trên Gioan Bosco một lớp, và sự thành công lên tới mức bà Lucia chuẩn miễn hẳn cho Gioan Bosco tiền trả nội trú.
60 Vị hiệu trưởng do nhà nước đặt, là cha Eusebius Sibilla, giáo sư triết lý, dòng Đaminh. Năm 1832, ngài được bầu là Bề trên Tỉnh dòng có trụ sở tại Genova.
61 Lớp chuẩn bị này tương đương với lớp 5 cấp I hiện nay.
62 Nhà thần học tức là tiến sĩ thần học.
63 Tương đương lớp 6 cấp II hiện nay.
64 Tương đương với lớp 7 cấp II hiện nay.
65 Don Bosco không chỉ có trí nhớ tốt, mà là rất tốt. Don Bosco nói: Cha đọc là nhớ hết. Khi đã cao tuổi, Don Bosco còn đọc cả tràng thơ của thi sĩ Đantê cho các thư ký của cha nghe. Khi gần qua đời, lúc đàm thoại với cha Rua về một thời điểm của lịch sử thánh đã từng gợi hứng cho thi sĩ Metastasio, cha đã đọc hầu như cả một cảnh của thi sĩ này mà chắc hẳn cha đã không đọc đến nữa kể từ khi rời trường trung học cấp II.
66 Đúng ra là 1831-1832.
67 Tức lớp 8 cấp II.
